สุภาษิตพระร่วง

      สุภาษิตพระร่วง
       ผู้แต่ง :  สันนิษฐานกันว่าพ่อขุนรามคำแหงเป็นผู้พระราชนิพนธ์
       ที่มา : ตำราประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ ฉบับหอสมุดแห่งชาติ

       ปางสมเด็จพระร่วงเจ้า                     เผ้าแผ่นภพสุโขทัย
       มลักเห็นในอนาคต                           จึงผายพจนประภาษ

      เป็นอนุสาสนกถา                             สอนคณานรชน

       ทั่วธราดลพึงเพียร                            เรียนอำรุงผดุงอาตม์
       อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อย                เมื่อน้อยให้เรียนวิชา
       ให้หาสินมาเมื่อใหญ่                        อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน
       อย่าริร่านแก่ความ                            ประพฤติตามบูรพระบอบ   
       เอาแต่ชอบเสียผิด                            อย่ากอปรกิจเป็นพาล
       อย่าอวดหาญแก่เพื่อน                      เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า
       หน้าศึกอย่านอนใจ                           ไปเรือนท่านอย่านั่งนาน
       การเรือนตนเร่งคิด                            อย่านั่งชิดผู้ใหญ่
       อย่าใฝ่สูงให้เกินศักดิ์                         ที่รักอย่าดูถูก
       ปลูกไมตรีอย่ารู้ร้าง                            สร้างกุศลอย่ารู้โรย
       อย่าโดยคำคนพลอด                         เข็นเรือทอดกลางถนน
       เป็นคนอย่าทำใหญ่                           ข้าคนไพร่อย่าไฟฟุน
       คบขุนนางอย่าโหด                            โทษตนผิดรำพึง   
       อย่าคะนึงถึงโทษท่าน                        หว่านพืชจักเอาผล
       เลี้ยงคนจักกินแรง                             อย่าขัดแข็งผู้ใหญ่
       อย่าใฝ่ตนให้เกิน                               เดินทางอย่าเดินเปลี่ยว
       น้ำเชี่ยวอย่างขวางเรือ                       ที่ซุ้มเสือจงประหยัด
       จงเร่งระมัดฟืนไฟ                              คนเป็นไทอย่าคบทาส
       อย่าประมาทท่านผู้ดี                         มีสินอย่าอวดมั่ง   
       ผู้เฒ่าสั่งจงจำความ                          ที่ขวากหนามอย่าเสียเกือก
       ทำรั้วเรือกไว้กับตน                           คนรักอย่าวางใจ
       ที่มีภัยพึงหลีก                                  ปลีกตนไปโดยด่วน
       ได้ส่วนอย่ามักมาก                           อย่ามีปากว่าคน
       รักตนกว่ารักทรัพย์                            อย่าไดัรับของเข็ญ
       เห็นงามตาอย่าปอง                          ของฝากท่านอย่ารับ
       ที่ทับจงมีไฟ                                      ที่ไปจงมีเพื่อน
       ทางแถวเถื่อนไคลคลา                       ครูบาสอนอย่าโกรธ
       โทษตนผิดพึงรู้                                  สู้เสียสินอย่าเสียศักดิ์
       ภักดีอย่าด่วนเคียด                           อย่าเบียดเสียดแก่มิตร
       ที่ผิดช่วยเตือนตอบ                           ที่ชอบช่วยยกยอ
       อย่าขอของรักมิตร                            ชิดชอบมักจางจาก
       พบศัตรูปากปราศรัย                         ความในอย่าไขเขา
       อย่ามัวเมาเนืองนิตย์                         คิดตรองตรึกทุกเมื่อ
       พึงผันเผื่อต่อญาติ                             รู้ที่ขลาดที่หาญ
       คนพาลอย่าพาลผิด                          อย่าผูกมิตรไมตรี
       เมื่อพาทีจึงตอบ                               จงนบนอบผู้ใหญ่
       ช้างไล่แล่นเลี้ยวหลบ                        สุวานขบอย่าขบตอบ
       อย่ากอปรจิตริษยา                           เจรจาตามคดี
       อย่าปลุกผีกลางคลอง                       อย่าปองเรียนอาถรรพ์
       พลันฉิบหายวายม้วย                        อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด
       จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย              ลูกเมียอย่าวางใจ
       ภายในอย่านำออก                            ภายนอกอย่านำเข้า
       อาสาเจ้าจนตัวตาย                           อาสานายจงพอแรง
       ของแพงอย่ามักกิน                            อย่ายินคำคนโลภ
       โอบอ้อมเอาใจคน                             อย่ายลเหตุแต่ใกล้
       ท่านไท้อย่าหมายโทษ                       คนโหดให้เอ็นดู
       ยอครูต่อหน้า                                    ยอข้าเมื่อแล้วกิจ
       ยอมิตรเมื่อลับหลัง                            ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ
       เยียสะเทินจะอดสู                             อย่าชังครูชังมิตร
       ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ                       นอบตนต่อผู้เฒ่า
       เข้าออกอย่าวางใจ                            ระวังระไวหน้าหลัง
       เยียวผู้ชังจะคอยโทษ                         อย่ากริ้วโกรธเนืองนิตย์
       ผิวผิดปลิดไปร้าง                              ข้างตนไว้อาวุธ
       เครื่องสรรพยุทธอย่าวางจิต               คิดทุกข์ในสงสาร
       อย่าทำการที่ผิด                                คิดขวนขวายที่ชอบ
       โต้ตอบอย่าเสียคำ                             คนขำอย่าร่วมรัก   
       พรรคพวกพึงทำนุก                            ปลุกเอาแรงทั่วตน
       ยลเยี่ยงไก่นกกระทา                         พาลูกหลานมากิน
       ระบือระบิลอย่าฟังคำ                        การทำอย่าด่วนได้
       อย่าใช้คนบังบด                                ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก
       ฝากของรักจงพอใจ                           เฝ้าท้าวไทอย่าทรนง
       ภักดีจงอย่าเกียจ                               เจ้าเดียดอย่าเดียดตอบ
       นอบนบใจใสสุทธิ                             อย่าขุดคนด้วยปาก  
       อย่าถากคนด้วยตา                           อย่าพาผิดด้วยหู   
       อย่าเลียนครูเตือนด่า                         อย่าริกล่าวคำคด
       คนทรยศอย่าเชื่อ                              ท่านสอนอย่าสวนตอบ
       ความชอบจำใส่ใจ                             ระวังระไวที่ไปมา
       เมตตาตอบต่อมิตร                            คิดแล้วจึงเจรจา
       อย่านินทาผู้อื่น                                 อย่าตื่นคนยกยอ
       คนจนอย่าดูถูก                                 ปลูกไมตรีทั่วชน
       ตระกูลตนจงคำนับ                           อย่าจับลิ้นแก่คน   
       ท่านรักตนจงรักตอบ                         ท่านนอบตนจงนอบแทน
       ความแหนให้ประหยัด                       เผ่ากษัตริย์เพลิงงู
       อย่าดูถูกว่าน้อย                                หิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ
       อย่าปองภัยต่อท้าว                           อย่าห้าวมักพลันแตก
       อย่าเข้าแบกงาช้าง                            อย่าออกก้างขุนนาง
       ปางมีชอบท่านช่วย                           ปางป่วยท่านชิงชัง
       ผิจะบังบังจงลับ                                ผิจะจับจับจงมั่น
       ผิจะคั้นคั้นจงตาย                             ผิจะหมายหมายจงแท้
       ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง                         อย่ารักห่างกว่าชิด
       คิดข้างหน้าอย่าเบา                           อย่าถือเอาตื้นว่าลึก
       เมื่อเข้าศึกระวังตน                            เป็นคนเรียนความรู้
       จงยิ่งผู้ผู้มีศักดิ์                                  อย่ามักง่ายมิดี
       อย่าตีงูให้แก่กา                                 อย่าตีปลาหน้าไซ
       อย่าใจเบาจงหนัก                             อย่าตีสุนัขห้ามเห่า
       ข้าเก่าร้ายอดเอา                              อย่ารักเหากว่าผม
       อย่ารักลมกว่าน้ำ                              อย่ารักถ้ำกว่าเรือน
       อย่ารักเดือนกว่าตะวัน                      สบสิ่งสรรพโอวาท
       ผู้เป็นปราชญ์พึงสดับ                        ตรับตริตรองปฏิบัติ
       โดยอรรถอันถ่องถ้วน                         แถลงเลศเหตุเลือกล้วน
       เลิศอ้างทางธรรม แลนา ฯ

              บัณ เจิดจำแนกแจ้ง                    พิศดาร ความเฮย
       ฑิต ยุบลบรรหาร                               เหตุไว้
       พระ ปิ่นนัคราสถาน                           อุดรสุข ไทยนา
       ร่วง ราชนามนี้ได้                               กล่าวถ้อยคำสอน

- จบ สุภาษิตพระร่วง -

สุภาษิตพระร่วง

ที่มา : ตำราประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ ฉบับหอสมุดแห่งชาติ 

ผู้แต่ง

สุภาษิตพระร่วง ยังไม่มีข้อสรุปที่แน่นอนว่าใครเป็นผู้แต่ง แต่สันนิษฐานว่า อาจแต่งขึ้นในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช หรือหลังสมัยสุโขทัยก็เป็นได้ และในปัจจุบันอาจมีการดัดแปลงหรือแต่งเติมจนคลาดเคลื่อนจากของเดิมไปบ้าง

ประวัติ

สุภาษิตพระร่วง เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า บัญญัติพระร่วง ปรากฏหลักฐานเก่าแก่ที่สุดคือ จารึกอยู่ที่ผนังระเบียงด้านหน้าพระมหาเจดีย์องค์เหนือของวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามในรัชกาลที่ ๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และพิมพ์ครั้งแรกในประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณรวบรวม

ทำนองแต่ง

แต่งโดยสุภาษิต ตอนต้นแต่งด้วยร่ายสุภาพ จบแบบโคลงสองสุภาพ ตอนท้ายเป็นโคลงกระทู้หนึ่งบท

ความมุ่งหมาย

เพื่อสั่งสอนประชาชน

เรื่องย่อ

เริ่มต้นกล่าวถึงพระร่วงเจ้ากรุงสุโขทัย ทรงมุ่งประโยชน์ในกาลภายหน้า จึงทรงบัญญัติสุภาษิตสำหรับสอนประชาชนขึ้นไว้ สุภาษิตบทแรก คือ “เมื่อน้อยให้เรียนวิชา ให้หาสินเมื่อใหญ่” มีสุภาษิตทั้งหมด ๑๕๘ บท บทสุดท้ายเป็นโคลงกระทู้

คุณค่าของวรรณคดี

สุภาษิตพระร่วงเป็นคติโลกและคติธรรม ใช้ถ้อยคำคล้องจองกัน สำนวนกะทัดรัดจับใจจึงมีผู้จดจำไว้ได้มาก และนำไปอ้างไว้ในวรรณคดีเรื่องอื่น ๆ เช่น กาพย์มหาชาติ ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน

สุภาษิตพระร่วงแสดงถึงชีวิตและค่านิยมเชิงสังคมของคนไทยไว้หลายแง่มุม เช่น ยกย่องความสำคัญของการศึกษา รักความสงบ มีมารยาทเรียบร้อย และสุภาพอ่อนน้อม

ที่มา:
หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน ภาษาไทย ม.4 เล่ม 2 กระทรวงศึกษาธิการ

สุภาษิตพระร่วง                                                   คำแปล                                                            
ปางสมเด็จพระร่วงเจ้า เผ้าแผ่นภพสุโขทัย     ครั้งที่สมเด็จพระร่วงเจ้า หัวแผ่นดินสุโขทัยเห็นใน
มลักเห็นในอนาคต จึ่งผายพจนประภาษ        อนาคต จึงเปิดปากพูด เป็นข้อความที่เป็นกลอนสอน  เป็นอนุสาสนกถา สอนคณานรชน                 ใจประชาชน
ทั่วธราดลพึงเพียร เรียนอำรุงผดุงอาตม์           ทั่วแผ่นดินพึงเพียร เรียนรู้เอาไว้เพื่อให้ประโยชน์แก่
อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อย                                 ตนเอง
 เมื่อน้อยให้เรียนวิชา ให้หาสินเมื่อใหญ่          เมื่อเป็นเด็กให้เรียน ให้ทำงานเมื่อใหญ่ 
อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน                                        อย่าเอาเงินของคนอื่น
อย่าริระร่านแก่ความ                                        อย่าเอาเรื่องที่ไม่ดีเข้าใส่ตัว
ประพฤติตามบุรพระบอปฏิับัติ                        ควรทำทุกอย่างตามประเพณีที่เคยถือ

เอาแต่ชอบเสียผิด อย่าประกอบกิจเป็นพาล     เอาแต่ทำผิด อย่าทำงานในสิ่งที่ผิด
อย่าอวดหาญแก่เพื่อน                                       อย่าอวดเก่งกับเพื่อน 
เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า หน้าศึกอย่านอนใจ           เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า เวลามีศึกอย่านิ่งนอนใจ 
ไปเรือนท่านอย่านั่งนาน การเรือนตนเร่งคิด     ไปบ้านท่านอย่าอยู่นาน การเรือนตนรีบทำ 
อย่านั่งชิดผู้ใหญ่                                                 อย่านั่งใกล้ผู้ใหญ่
อย่าใฝ่สูงให้พ้นศักดิ์                                           อย่าอวดมีอำนาจให้พ้นตนเอง
ที่รักอย่าดูถูก                                                       อย่าดูถูกคนรัก
ปลูกไมตรีอย่ารู้ร้าง                                              ปลุกไมตรีอย่างสม่ำเสมอ
สร้างกุศลอย่ารู้โรย                                               สร้างกุศลอย่างสม่ำเสมอ
อย่าโดยคำคนพลอด                                             อย่าฟังคนที่พูดประจบสอพลอ

เข็นเรือทอดข้างถนน                       เข็นเรือวางทางถนน
เป็นคนอย่าทำใหญ่ ข้าคนไพร่อย่าไฟฟุน                        . เป็นคนอย่าอวดอำนาจ อย่าเฉี้ยวฉุนกับคนใช้
คบขุนนางอย่าโหด                                                         . ถ้าจะไปหาขุนนาง ไม่ควรไปมือเปล่า
 โทษตนผิดรำพึง อย่าคนึงถึงโทษท่าน                           . เราทำผิด อย่าโทษคนอื่น 
หว่านพืชจักเอาผล เลี้ยงคนจักกินแรง                            . หว่านพืชจะเอาผล เลี้ยงคนหวังแรงงาน
อย่าขัดแย้งผู้ใหญ่                                                            . อย่าขัดแข้ง ขัดขา ผู้ใหญ่
อย่าใฝ่ตนให้เกิน                                                             . อย่าอวดตน
 
เดินทางอย่าเดินเปลี่ยว น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ                   . เดินทางอย่าไปคนเดียว น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ
ที่ซุ่มเสือจงประหยัด จงเร่งระมัดฟืนไฟ                            ที่เสือสุ้มจงหนี จงเร่งระวังฟืนไฟ
ตนเป็นไทอย่าคบทาส                                                     . อย่าคบคนที่ไม่ดี
อย่าประมาทท่านผู้ดี                                                        . อย่าประมาท
มีสินอย่าอวดมั่ง                                                               . มีสินอย่าอวดรวย
ผู้เฒ่าสั่งจงจำความ                                                          . ผู้เฒ่าสอนจงจำ
ที่ขวากหนามอย่าเสียเกือก                                               . ที่มีหนามอย่าเสียรองเท้า ทำรั้วไว้ป้องกันตน
ทำรั้วเรือกไว้กับตน คนรักอย่าวางใจ                                 อย่าประมาท
ที่มีภัยพึงหลีก ปลีกตนไปโดยด่วน                                  . ที่มีภัยควรหลีก หนีห่างไปโดยด่วน
ได้ส่วนอย่ามักมาก                                                           . อย่าโลภมาก
อย่ามีปากว่าคน                                                                 . อย่ามีปากไว้ด่าคน
รักตนกว่ารักทรัพย์                                                           . รักตัวเองมากกว่าทรัพย์ 
อย่าได้รับของเข็ญ เห็นงามตาอย่าปอง                              . อย่าได้รับของที่ความทุกข์มาให้ ของสวยๆอย่าเอา
ของฝากท่านอย่ารับ                                                             ไม่ควรรับของที่ผู้นำมาฝาก
ที่ทับจงมีไฟ ที่ไปจงมีเพื่อน                                              . ที่บ้านจงมีไฟ ไปที่ไหนจงมีเพื่อน 
ทางแถวเถื่อนไคลคลา                                                        แถวที่เปลี่ยวๆ 
ครูบาสอนอย่าโกรธ                                                           . อย่าโกรธคนที่สอนเรา
โทษตนผิดพึงรู้                                                                  . เราทำผิด เรารู้
สู้เสียสินอย่าเสียศักดิ์                                                          . สุ้เสียของนอกกายอย่าเสียเกียรติ์
ภักดีอย่าด่วนเคียด                                                             . อย่ารีบร้อนโกรธคนที่ภักดีต่อเรา 
อย่าเบียดเสียดแก่มิตร                                                        . อย่าเบียดเบียนมิตร
ที่ผิดช่วยเตือนตอบ ที่ชอบช่วยยกยอ                                 . ทำผิดควรห้าม ทำถูกควรส่งเสริม
อย่าขอของรักมิตร ชอบชิดมักจางจาก                              . อย่าเอาของรักของหวงของเพื่อน ของรักของเรามัก 
                                                                                             หาย                      
พบศัตรูปากปราศรัย ความในอย่าไขเขา                            . ความลับของเราอย่าบอกใคร
อย่ามัวเมาเนืองนิจ คิดตรองตรึกทุกเมื่อ                            . อย่ามัวเมาเยอะคิดตริตรองทุกครั้ง
พึงผันเผื่อต่อญาติ                                                               . แบ่งปันญาติ
รู้ที่ขลาดที่หาญ                                                                   . รู้ที่ดีและไม่ดี
คบพาลอย่าพาลผิด อย่าผูกมิตรไมตรี                                 . อย่าคบคนพาล
เมื่อพาทีพึงตอบ                                                                  . เมื่อมีเวลาควรตอบ
จงนบนอบผู้ใหญ่                                                                . เคารพผู้ใหญ่
ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบ                                                          . เห็นคนมีอำนาจควรหลบ
สุวานขบอย่าขบตอบ                                                           . สุนัขกัดอย่ากัดตอบ
อย่ากอปรจิตริษยา                                                               . อย่าคิดปองร้าย
เจรจาตามคดี                                                                       . พูดตามความจริง
อย่าปลุกผีกลางคลอง อย่างปองเรียนอาถรรพณ์                  . ไม่ควรรื้อฟื้นเรื่องที่ผ่านมา อย่าเรียนวิชาที่ไม่ดี
พลันฉิบหายวายม้วย                                                                เดียวซวยกันหมด
อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย          .   
ลูกเมียอย่าวางใจ
ภายในอย่านำออก ภายนอกอย่านำเข้า                                   . ความลับอย่านำออก ความลับข้างนอกอย่านำเข้า
อาสาเจ้าจนตัวตาย อาสานายจงพอแรง                                 . อาสาทำอะไรทำอย่างเต็มแรว สุดชีวิต
ของแพงอย่ามักกิน                                                                . อย่ากินของแพง 
อย่ายินคำคนโลภ                                                                   . อย่าเชื่อฟังคนโลภ
โอบอ้อมเอาใจคน                                                                  . โอบอ้อมเอาใจคน
อย่ายลเหตุแต่ใกล้                                                                  . อย่าหนีเหตุแต่ใกล้
ท่านไท้อย่าหมายโทษ คนโหดให้เอ็นดู                                  . อย่าหมายโทษกษัตริย์ คนไม่ดีให้เอ็นดู
ยอครูยอต่อหน้า ยอข้าเมื่อแล้วกิจ                                           . ชื่นชมครูต่อหน้า ชื่มชมทาสเมื่อทำงาน
ยอมิตรเมื่อลับหลัง ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ                                เสร็จชมเพื่อนเมื่อลับหลัง
เยียวสะเทินจะอดสู 
อย่าชังครูชังมิตร                                                                    . อย่าเกลียดครูและเพื่อน
ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ                                                              . ผิดไม่เอาเอาแต่ดี
นอบตนต่อผู้เฒ่า                                                                     . เคารพผู้ใหญ่
เข้าออกอย่าวางใจ ระวังระไวหน้าหลัง                                  . อย่าไว้วางใจ ระวังตัวไว้
เยี่ยงผู้ชังจะคอยโทษ                                                                 ถ้าผู้ชังจะคอยโทษ
อย่ากิ้วโกรธเนืองนิจ ผิวผิดปลิดไป่ร้าง                                   . อย่าโกรธโดยไร้สติ ผิดแล้วลบไม่ได้ 
ข้างตนไว้อาวุธ เครื่องสรรพยุทธอย่าวางจิต                            . ข้างกายมีอาวุธ อย่าวางใจ
คิดทุกข์ในสงสาร                                                                    . รู้เท่าทันความทุกข์
อย่าทำการที่ผิด คิดขวนขวายที่ชอบ                                        . อย่าทำผิด คิดแต่สิ่งที่ดี
โต้ตอบอย่าเสียคำ                                                                     . โต้ตอบอย่างเรียบร้อย
คนขำอย่าร่วมรัก                                                                      .อย่าคบคนที่มีลับลมคมใน
พรรคพวกพึงทำนุก ปลูกเอาแรงทั่วตน                                    . ทำให้พรรคพวกมีกำลังใจมีแรงทำงาน
ยลเยี่ยงไก่นกกระทา พาลูกหลานหากิน                                      เหมือนไก่นกกระทา พาลูกหลานหากิน
ระบือระบิลอย่าฟังคำ                                                                . อย่าเชื่อฟังข่าวลือ 
การกระทำอย่าด่วนได้                                                              . อย่าทำเร็ว
อย่าใช้คนบังบด ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก                                 . ไม่ควรใช้คนบังๆปิดๆ ทดแทนบุญคุณ
ฝากของรักจงพอใจ                                                                      ฝากของรัก
เฝ้าท้าวไทอย่าทรนง                                                                  . อย่าโกรธกษัตริย์
ภักดีจงอย่าเกียจ                                                                         . อย่าเกียจคนที่ภักดี
เจ้าเคียดอย่าเคียดตอบ นอบนบใจใสสุทธิ์                                  . อย่าโกรธมีจิตใจสะอาด
อย่าขุดคนด้วยปาก อย่าถากคนด้วยตา                                      . อย่าเชื่อเรื่องที่ไม่ดี อย่าใช้สายตาเหยียดหยาม
อย่าพาผิดด้วยหู                                                                              ผู้อื่น
อย่าเลียนครูเตือนด่า                                                                    . อย่าเลียนแบบคำพูดของผู้ใหญ่ 
อย่าริกล่าวคำคด                                                                         . อย่าพูดคำไม่ดี
คนทรยศอย่าเชื่อ                                                                          . อย่าเชื่อคนที่ไม่ซื่อ 
อย่าแผ่เผื่อความผิด                                                                      . อย่าแบ่งปันความผิด
อย่าผูกมิตรคนจร                                                                         . อย่าคบคนที่โหดเหี้ยม
 ท่านสอนอย่าสอนตอบ                                                                . อย่าเถียงท่าน
ความชอบจำใส่ใจ                                                                        . ความดีจำใส่ใจ 
ระวังระวังที่ไปมา                                                                        . ระวังเนื้อระวังตัว
เมตตาตอบต่อมิตร                                                                        . เมตตาต่อมิตร 
คิดแล้วจึงเจรจา อย่านินทาผู้อื่น อย่าตื่นยกยอตน                          . อย่าตื้นเต้นต่อคนที่พูดยอตน
คนจนอย่าดูถูก ปลูกไมตรีทั่วชน                                                 . อย่าดูถูกคนจน ปลูกไมตรีทุกคน
ตระกูลตนจงคำนับ                                                                      . เคารพตระกูลของเรา 
อย่าจับลิ้นแก่คน                                                                           . อย่าจับผิดคนอื่น
ท่านรักตนจงรักตอบ ท่านนอบตนจงนอบแทน                           . รักคนที่รักเรา เคารพคนที่เคารพตน
ความแหนให้ประหยัด                                                                  . ระวังของรักของหวงของเราให้ดี 
เผ่ากษัตริย์เพลิงงู อย่าดูถูกว่าน้อย                                                 . อย่าดูถูกคนที่ทำอันตรายแก่ผู้อื่นได้ทุกเมื่อ
หิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ                                                                         . อย่าแข่งกับคนที่เหนือกว่า
อย่าปองภัยต่อท้าว อย่ามักห้าวพลันแตก                                        . อย่าปองร้ายกษัตริย์ จงป้องกัน
อย่าเข้าแบกงาช้าง อย่าออกก้างขุนนาง                                           ไม่ควรทำสิ่งที่เป็นอันตรายแก่ตนเอง
ปางมีชอบท่านช่วย ปางป่วยท่านชิงชัง                                        . ทำดีท่านช่วย ทำไม่ดีท่านไม่ช่วย
ผิจะบังบังจงลับ ผิจะจับจับจงมั่น                                                . ปกปิดความลับ จับอะไรจับให้มั่น
ผิจะคั้นคั้นจนตาย ผิจะหมายหมายจงแท้                                        เอาให้จงได้ ทำอย่างแท้จริง                                       
ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง                                                                       ทำผิดแล้วแก้ให้สะอาด
อย่ารักห่างกว่าชิด                                                                          . อย่ารักคนไกลกว่าครใกล้
คิดข้างหน้าอย่าเบา                                                                         . คิดรับมือทุกเหตุการณ์ อย่าประมาท 
อย่าถือเอาตื้นกว่าลึก เมื่อเข้าศึกระวังตน                                        .  อย่ามองแค่ผิวเผ่นควรระวัง
เป็นคนเรียนความรู้ จงยิ่งผู้ผู้มีศักดิ์                                                 . คนมีความรู้ เหมือนผู้มีศักดิ์
อย่ามักง่ายมิดี                                                                                 . อย่ามักง่าย
อย่าตีงูให้แก่กา                                                                               . อย่าทำสิ่งไร้ประโยชน์อาจเกิดโทษแก่ตนได้
อย่าตีปลาหน้าไซ                                                                            . อย่าขัดขวางผลประโยขน์ของผู้อื่น
ใจอย่าเบาจงหนัก                                                                           . อย่าใจลอย
อย่าตีสุนัขห้ามเห่า                                                                          . อย่าตีสุนัขห้ามทำเหมือนสุนัข
ข้าเก่าร้ายอดเอา                                                                              . อย่าเอาผิดกับคนที่อยู่กับเรามานาน
 
อย่ารักเหากว่าผม อย่ารักลมกว่าน้ำ                                                  . อย่ารักเหากว่าผม อย่ารักลมกว่าน้ำ
อย่ารักถ้ำกว่าเรือน อย่ารักเดือนกว่าตะวัน                                       . อย่ารักที่อื่นมากกว่าที่ที่เราอยู่
สบสิ่งสรรพโอวาท ผู้เป็นปราชญ์พึงสดับ                                        . สรรพสิ่งโอวาท ผู้เป็นปราชญ์ควรฟัง
ตรับตริตรองปฏิบัติ โดยอรรถอันถ่องถ้วน                                      . ตรับตริตรองปฏิบัติ โดยอรรถอันถ่องถ้วน
แถลงเลศเหตุเลือกล้วน เลิศอ้างทางธรรม แลนาฯ                           . แถลงเหตุเลือกล้วนเลิศอ้างทางธรรม
 
บัณ เจิดจำแนกแจ้ง พิสดาร ความเอย
ฑิต ยุบลบรรหาร เหตุไว้
พระ ปิ่นนัคราสถาน อุดรสุข ไทยนา
ร่วง ราชรามนี้ได้ กล่าวถ้อยคำสอน