นิราศสุพรรณ นิราศเรื่องที่ ๗ ของสุนทรภู่

 

นิราศสุพรรณแต่งขึ้นในราวปี พ.ศ.๒๓๗๔ ในระหว่างที่ท่านจำพรรษาอยู่ที่วัดสระเกศ วัตถุประสงค์ในการเดินทางคือเพื่อหาแร่ชนิดหนึ่ง ที่สามารถนำมาแปรธาตุชนิดอื่นได้ พูดง่ายๆ คือท่าน "เล่นแร่แปรธาตุ" นั่นเอง นิราศเรื่องนี้เป็นเพียงเรื่องเดียวของท่านที่แต่งเป็นโคลง ทำนองจะลบคำสบประมาทว่าท่านแต่งได้แต่เพียงกลอน ในนิราศเรื่องนี้ เราจะพบท่านสุนทรภู่แต่งโคลงกลบทไว้หลายต่อหลายรูปแบบ และโคลงที่มีสัมผัสในเหมือนอย่างกลอนที่ไม่เหมือนใครอีกด้วย นอกจากนี้ยังพบว่า ท่านสุนทรภู่ใช้คำเอกโทษ โทโทษ เปลืองที่สุด ด้วยหมายจะคงความหมายดังที่ต้องการ ส่วนการรักษารูปโคลงเป็นเพียงเรื่องรอง ทำให้ได้รสชาติในการอ่านโคลงไปอีกแบบหนึ่ง เพราะต้องเดาด้วยว่าท่านต้องการจะเขียนคำว่าอะไร การเดินทางครั้งนี้เหนื่อยยากหนักหนาแทบจะเอาชีวิตไม่รอด สุดท้ายก็ไม่ได้อะไรกลับมา ท่านได้เขียนเตือนบุตรหลานทั้งหลาย ในโคลงก่อนบทสุดท้ายของนิราศ คือบทที่ ๔๖๑ ว่า:

หวังไว้ให้ลูกเต้า เหล่าหลาน รู้เรื่องเปลืองป่วยการ เกิดร้อน อายุวัฒนะขนาน นี้พ่อ ขอเอย แร่ปรอทยอดยากข้อน คิดไว้ให้จำฯ

อนึ่ง ในการคัดลอกโคลงนิราศสุพรรณมาลงไว้ที่นี้ ผู้จัดทำได้ดัดแปลงคำบางคำจากต้นฉบับของกรมศิลปากร เพราะมีหลายคำที่สะกดผิดเพี้ยนไปจากคำในปัจจุบัน จนกระทั่งการอ่านครั้งแรกจับคำไม่ได้ ทั้งนี้จะแปลงเฉพาะคำที่ผิดเพี้ยนมากจริงๆ เท่านั้น ส่วนคำที่ผิดเพี้ยนเพียงเล็กน้อย และคำที่แปรรูปไปในตำแหน่งเอกโทษ โทโทษ จะคงไว้ตามเดิม ทั้งนี้ด้วยมุ่งหมายให้ผู้อ่านสามารถติดตามเรื่องราว การผจญภัยของท่านสุนทรภู่ได้อย่างสนุกสนานและราบรื่น ๑ ๏ เดือนช่วงดวงเด่นฟ้า ดาดาว จรูญจรัดรัศมีพราว พร่างพร้อย ยามดึกนึกหนาวหนาว เขนยแนบ แอบเอย เย็นฉ่ำน้ำค้างย้อย เยือกฟ้าพาหนาว ฯ ๒ ๏ มหานาก[๑]ฉวากวุ้ง คุ้งคลอง ชุ่มชื่นรื่นรุกขี[๒]สอง ฝั่งน้ำ คุก[๓]คิดมิศ[๔]หมายครอง สัจสวาดิ ขาดเอย กล้าตกรกเรื้อซ้ำ โศกทั้งหมางสมร ฯ ๓ ๏ ขอฝากซากสวาดิสร้อย สุรธร[๕] ไว้ที่ท่าสาคร เขดนี้ ศาลาน่าวัดภร[๖] พี่ฝาก มากเอย ใครที่พี่เป็นผี้ พี่ให้อไภยเจริญ ฯ ๔ ๏ จำร้างห่างน้องนึก หน้าสวน[๗] สองฝ่ายชายหญิงยวน ยั่วเย้า หวังชายฝ่ายหญิงชวน ชื่นเช่น เหนเอย กลเช่นเล่นซักเสร้า เสพเผื้อนเฟือนเกษม ฯ ๕ ๏ เลี้ยวลัดวัดษเกษ[๘]ก้ม คมลา กุฏศพนบมานดา เกิดเกล้า เดชะพระกุศลภา พ้นโลก โอกฆ[๙]เอย เสวยศุก[๑๐]ทุกค่ำเช้า ช่องชั้นสวรรยางค ฯ ๖ ๏ เชิงเลนเปนตลาดสล้าง หลักเรือ โอ่งอ่างบ้างอิดเกลือ เกลื่อนกลุ้ม หลีกล่องช่องเล็กเหลือ ลำบาก ยากแฮ ออกแม่น้ำย่ำถุ้ม ถี่ฆ้องสองยาม ฯ ๗ ๏ แซ่เสียงเวียงราชก้อง กังสดาน เหง่งหงั่งระฆังขาน แข่งฆ้อง สัง[๑๑]แตรแซ่เสียงประสาร สังขีด[๑๒] ดีดเอย ยามดึกครึกครื้นก้อง ปี่แก้วแจ้วเสียง ฯ ๘ ๏ วัดเลียบเงียบสงัดหน้า อาราม ขุกคิดเคยพญายาม แย่งน้อง รวยรินกลิ่นสไบทราม สวาดร่วง ทรวงเอย สูรกลิ่นสริ้น[๑๓]กลอนพร้อง เพราะเจ้าเบาใจ ฯ ๙ ๏ เจริญบุญสุรธร[๑๔]ไว้ ให้สมร สืบสวัสสัฐาภร[๑๕] ผ่องแผ้ว เชิญทราบกาพกลกลอน กล่าวกลิ่น ถวินเอย จำฃาดชาตินี้แคล้ว คลาดน้องของสงวน ฯ ๑๐ ๏ วัดแจ้งแต่งตึกตั้ง เตียงนอน เคยปกนกน้อยคอน คู่พร้อง เคยลอบตอบสารสมร สมารสมัก[๑๖] รักเอย จำจากพรากนุชน้อง นกน้อยลอยลม ฯ ๑๑ ๏ สาวแก่แม่ม่ายแม้น มีคุณ[๑๗] ขอเดชะพระวรุณ ราชรู้ ยามดึกนึกส่งบุญ แบ่งฝาก มากเอย วัดช่วยอวยสวัสดิขู้ คิดพร้องสนองเพลง ฯ ๑๒ ๏ ยน[๑๘]ฉนวนหวนนึกน้ำ เนตรนอง พระธินั่งบันลัง[๑๙]ทอง ที่เฝ้า ชำระพระนิพน[๒๐]สนอง เสด็จสนิด[๒๑] ชิดเอย สริ้นแผ่นดินปิ่นเกล้า กลับร้างห่างฉนวน ฯ ๑๓ ๏ แบ่งบุญสุรธร[๒๒]เชื้อ ชิณวง[๒๓] สืบซ่างทางพุทพง[๒๔] ผ่องแผ้ว ถวายพระหริรัก[๒๕]ทรง สารภิเศศ[๒๖] เสวตรเอย ลุโลกโมฆ[๒๗]เมืองแก้ว กิจร้ายหายสูร[๒๘] ฯ ๑๔ ๏ อีกองมงกุฎิเกล้า เชากรุง สืบกษัตรขัติยบำรุง รอบแคว้น ถวายพระอนิสง[๒๙]พดุง พเดช[๓๐]เฟื่อง กเดื่องเอย สิ่งโศกโรคเรื่องแค้น ขจัดผ้ายวายเขน ฯ ๑๕ ๏ ท่าช้างหว่างค่ายล้อม แหล่งสถาน ครั้งพระโกฎ[๓๑]โปรฐ[๓๒]ประทาน ที่ให้ เคยอยู่คู่สำราน ร่วมเย่า เจ้าเอย เหนแต่ที่หมีได้[๓๓] ภบน้องครองสงวน ฯ ๑๖ ๏ วังหลังครั้งหนุ่มเหล้า เจ้าเอย เคยอยู่ชูชื่นเชย ค่ำเช้า ยามนี้ที่เคยเลย ลืมภัก[๓๔] พี่แฮ ต่างชื่นอื่นแอบเคล้า คลาศแคล้วแล้วหนอ ฯ ๑๗ ๏ คิดคำลำฦก[๓๕]ไว้ ใคร่เตือน เคยรักเคยร่วมเรือน ร่วมรู้ อย่าเคืองเรื่องเราเยือน ยามแก่ แม่เอย ใครที่มีชู้ชู้ ช่วยช้ำคำโคลง ฯ ๑๘ ๏ เลี้ยวทางบางกอกน้อย ลอยแล บ้านเก่าเย่าเรือนแพ พวกพ้อง เงียบเหงาเปล่าอกแด ดูแปลก แรกเอย ลำฦกนึกรักร้อง เรียกน้องในใจ ฯ นาคบริพันธ์ ๑๙ ๏ สาวเอยเคยอ่อนหนุ้ม อุ้มสนอม ออมสนิดชิดกลิ่นหอม กล่อมให้ ไกลห่างว่างอกตรอม ออมตรึก รฦกเอย เลยอื่นขึ้นครองไว้ ใคร่หว้าหน้าสวน[๓๖] ฯ ๒๐ ๏ ยนย่านบ้านบุตั้ง ตีขัน ขุกคิดเคยชมจรร[๓๗] แจ่มฟ้า ยามยากหากปันกัน กินซีก ฉลีกแฮ มีคู่ชูชื่นหน้า นุชปลื้มลืมเดิม ฯ ๒๑ ๏ เสียดายสายสวาดโอ้ อาวร รักพี่มีโทษกร[๓๘] กับน้อง จำจากพรากพลัดสมร เสมอชีพ เรียมเอย เสียนุชดุจทรวงต้อง แตกฟ้าผ่าสลาย ฯ นาคบริพันธ์ ๒๒ ๏ เคราะกำ[๓๙]จำห่างน้อง ห้องนอน หวนนึกดึกเคยวอน ค่อนหว้า[๔๐] คิดไวไม่ห่างจร ห่อนจาก หากจิตรมิศ[๔๑]หลายหน้า ล่าน้องหมองหมาง ฯ ๒๓ ๏ เดือนตกนกร้องเร่ง สุริยง เยี่ยมยอดยุคุนท[๔๒]ทรง ส่องฟ้า เดือนดับลับโลกคง คืนขึ้น อีกเอย จันพี่นี้ลับหน้า นับสริ้นดินสวรร[๔๓] ฯ ๒๔ ๏ วัดปขาว[๔๔]คราวรุ่นรู้ เรียนเขียน ทำสุรท[๔๕]สอนเสมียน สมุท[๔๖]น้อย เดินรวางรวังเวียน หว่างวัด ปขาวเอย เคยชื่นกลืนกลิ่นสร้อย[๔๗] สวาดิห้างกลางสวน ฯ ๒๕ ๏ เหนเรือนเพื่อนรักร้าง แรมโรย โอ้อกอาดูรโดย ทเวด[๔๘]ด้วย ดูสวร[๔๙]ป่วนจิตรโหย หาดอก สร้อยเอย แลลับกลับชาติม้วย ไม่ได้ใกล้กลาย[๕๐] ฯ ๒๖ ๏ บางบำรุบำรุงแก้ว กานดา แก้วเนตรเชฐาชรา ร่างแล้ว ถือบวด[๕๑]ตรวจน้ำภา ภพ[๕๒]ชาติ อื่นเอย ชาตินี้พี่แคล้ว คลาศค้างห่างสมร ฯ ๒๗ ๏ บางรมาดมิ่งมิดครั้ง คราวงาน บอกบทบุญยัง[๕๓]พยาน พยักหน้า ประทุนประดิศถาน[๕๔] แทนฮ่อง[๕๕] หอเอย แหวนประดับกับผ้า พี่อ้างรางวัน[๕๖] ฯ ๒๘ ๏ สงสารสายเนตรน้อง นองชล ลเนตรพี่เพียงฝอยฝน เฟ่าน้อง จวนรุ่งร่ำสอื้นจน จำจาก แจ่มเอย คราวเคราะ[๕๗]เพราะน้องต้อง พยุกล้าสลาตัน ฯ ๒๙ ๏ สวรหลวง[๕๘]แลสล่างล้วน พฤกษา เคยเสดจวังหลังมา เมื่อน้อย ข้าหลวงเล่นปิดตา ต้องอยู่ โยงเอย เหนแต่พลับกับสร้อย ซ่อนซุ้มคลุมโปง ฯ ๓๐ ๏ วัดพิกุน[๕๙]กรุ่นกลิ่นเกลี้ยง กลอยใจ แรกรุ่นรวยมาไล ไส่เหล้น เรียนร้อยค่อยสอดไหม เหมือนแน่ และ[๖๐]เอย ร้อยคล่องต้องนั่งเน้น นวดฟั้นท่านครู ฯ ๓๑ ๏ บางขวางข้างเขดแคว้น แขวงนน[๖๑] สองฟากหมากมพร้าวผล พรรไม้[๖๒] หอมรื่นชื่นเช่นปน แป้งประ ปรางเอย เคลิ้มจิตคิดว่าใกล้ กลิ่นเนื้อเจือจรร ฯ ๓๒ ๏ เชิงสวรล้วนรักน้ำ คล้ำไคล ลูกดกรกเรื้อไบ[๖๓] บิดพลิ้ว รักร้ายฝ่ายคนไกล กลัวรัก นักเอย เดจ[๖๔]ลูกถูกยางนิ้ว หนิดเนื้อเหลือคัน ฯ ๓๓ ๏ บางกรวยตรวดน้ำแบ่ง บุญทาน ส่งนิ่ม[๖๕]นุชนิบพาน ผ่องแผ้ว จำจากพรากพลัดสถาน ทิ้งพี่ หนีเอย เหนแต่คลองน้องแคล้ว คลาศเลื่อนเดือนปี ฯ ๓๔ ๏ บางศรีทองคลองบ้านเก่า เจ้าคลอง สีเพชผัวสีทอง[๖๖] ถิ่นนี้ เลื่องฦๅชื่อเสียงสนอง สำเหนียก นามเอย คลองคดลดเลี้ยวชี้ เช่นไสร้ไสทอง ฯ ๓๕ ๏ ล่วงทางบางบ้านเรียด ริมชลา สองฝั่งพรั่งพฤกษา สลับสล้าง ไม้ปลูกลูกดอกดา ดกดาศ กลาดเอย ทรงกลิ่นรินรื่นข้าง ขอบคุ้งฟุ้งขจร ฯ ๓๖ ๏ รอกแตแลลอดเลี้ยว โลดโผน นกหกจกจิกโจน จับไม้ ยางเจ่าเหล่ายางโทน ท่องเที่ยว เยี่ยว[๖๗]เอย โฉบฉาบคาบปลาได้ ด่วนขึ้นกลืนกิน ฯ ๓๗ ๏ บางกร่างข้างคุ้งค่าม เขด[๖๘]คลอง บางขนุนขุนกอง ก่อสร้าง ของสวนส่วนเจ้าของ ฃายน่า[๖๙] ท่าเอย สาวแก่แม่ม่ายบ้าง บกน้ำลำเรือ ฯ ๓๘ ๏ โรงหิบหนิบอ้อยออด แอดเสียง สองข้างรางรองเรียง รับน้ำ อ้อยไส่ไล่ควายเคียง คู่วิ่ง เวียรเอย อกพี่นี้ชอกช้ำ เช่นอ้อยย่อยรยำ ฯ ๓๙ ๏ หีบหันนั้นและเหล้[๗๐] กระลาการ ขู่ข่มเหงหักหาร[๗๑] ห่อนเว้น เข้าพวกคิดอ่านพาล เอาผิด พ่อเอย กลหีบหนิบนิดเน้น นึกช้ำน้ำใจ ฯ ๔๐ ๏ บางคูเวียงเสียงสงัดล้วน สวร[๗๒]ไสว เวียงชื่อศรีท้าวไท ท่านตั้ง เวียงราชคลาศแคล้วไกล กลับรฦก นึกเอย ยามยากจากเมืองทั้ง ถิ่นปลื้มลืมกเษม ฯ ๔๑ ๏ บางม่วงทรวงเศร้าคิด เคยชวน ม่วง[๗๓]เกบมม่วงสวน ศุกรย้า ม่วงอื่นรื่นรันจวน จิตไม่ ใคร่แฮ ม่วงหม่อมหอมห่วน[๗๔]หน้า เสน่[๗๕]เนื้อเจือจรร[๗๖] ฯ ๔๒ ๏ จันต้นผลห่ามให้ หวนหอม แมลงภู่วู่เวียนตอม ไต่เคล้า เพียงพี่ที่สุดถนอม เสน่ห์แจ่ม จรรเอย พร้องชื่อรื้อเสียวเศร้า โศกร้างห่างจรร[๗๗] ฯ ๔๓ ๏ ล่วงทางบางใหญ่บ้าน ด่านคอย เลี้ยวล่องคลองเล็กลอย เลื่อนช้า สองฝั่งพรั่งพฤกษพลอย เพลินชื่น ชมเอย แลเหล่าชาวสวนหน้า เสน่หน้องคลองสนอม ฯ ๔๔ ๏ คลองคดลดเลี้ยวล้วน หลักตอ เกะกะรเรือรอ ร่องน้ำ คดคลองช่องแคบพอ พายถ่อ พ่อเอย คนคดลดเลี้ยวล้ำ กว่าน้ำลำคลอง ฯ ๔๕ ๏ ล่วงย่านบ้านวัดร้าง เรือนโรง ตกทุ่งถึงคลองโยง หย่อมไม้ วัดใหม่ธงทองโถง ที่ติด ตื้นแฮ ควายลากฝากเชือกไขว้ เคลื่อนคล้อยลอยเลน ฯ ๔๖ ๏ คนขี่ตีต้อนเร่ง รันควาย ถอนถีบกีบกอมตกาย โก่งโก้ เหนื่อยนักชักเชือกหงาย แหงนเบิ่ง เบือนแฮ คนหวดปวดป่วนโอ้ สอึกเต้นเผ่นโผน ฯ ๔๗ ๏ ทุก[๗๘]ใครในโลกล้น ล้ำเหลือ ไม่เท่าควายลากเรือ รับจ้าง หอบฮักจักขุเจือ เจิ่งชุ่ม ชลเอย มนุษดุจติดค้าง เฆี่ยนเร้าเอาเงิน ฯ ๔๘ ๏ สังเวท[๗๙]เหตุด้วยทรัพ[๘๐] ศฤงฆาร ภาสัตววัตนสงสาร โศกเศร้า ตรวดน้ำร่ำศีลทาน ทั่วสัตว สวัดิเอย จงศุขทุกค่ำเช้า ชาติพ้นชณมาร[๘๑] ฯ ๔๙ ๏ ข้างคลองสองฝั่งเฟื้อย เฟือยแขม คาแฝกแซกเซียดแซม ซับซ้อน ไนพุ่มกุ่มกกแกม กอย่า[๘๒] รย้าแฮ นกหกวกเวียรหว้อน วิ่งเต้นเผ่นโผน ฯ ๕๐ ๏ นกกกรุม[๘๓]กลุ้มเกลื่อนท้อง ทุ่งนา คุ่มคุ่มสุ่มสับปลา ปากโง้ง ขยอกขยอกกลอกเหนียงภา เพื่อนเที่ยว เกรียวแฮ สีส[๘๔]กระกรุมโล้ง เล่ล้านบ้านเรา ฯ ๕๑ ๏ นกกทุงฝูงไหญ่กลุ้ม กลางหนอง ลอยเลื่อนเคลื่อนคลอประคอง คู่เคล้า คิดเช่นเล่นลำคลอง คลอนุช น้อยเอย สอนว่ายฝ่ายพี่เฝ้า ฝึกน้องคล่องไจ ฯ ๕๒ ๏ กาน้ำดำแหวกหว้าย วาริน คาบขยอกขแยงกิน เก่งแท้ เด็กโห่โผล่ผลุนบิน ปเปียก[๘๕] ปีกแฮ ยางกรอกดอกบัวแซ่ สนั่นร้องซ้องเสียง ฯ ๕๓ ๏ กาเยี่ยว[๘๖]เที่ยวว้าว่อน เวหา ร่อนร่ายหมายมัจฉา โฉบได้ ขุนนางอย่างเฉี่ยวกา กินสัตว์ สูเอย โจมจับปรับไหมไช้ เช่นข้าด่าตี ฯ ๕๔ ๏ ยางเจ่าเซาจับจ้อง จิกปลา กินเล่นเป็นพักสา[๘๗] ศุขล้ำ กระลาการท่านสัทา[๘๘] ถือสัต[๘๙] สวัดิแฮ บนทรัพกลับกลืนกล้ำ กล่าวคล้ายฝ่ายยาง ฯ ๕๕ ๏ ออกแควแม่น้ำปาก คลองโยง แด่น[๙๐]ด่านบ้านเรือนโรง เรียดคุ้ง ชื่อลานตากฟ้าโถง ทุ่งรอบ ขอบแฮ เยนย่ำน้ำค้างฟุ้ง ฟากฟ้าสากล ฯ ๕๖ ๏ ชาวบ้านร้านเรือกตั้ง ตากปลา แต่ปากว่าตากฟ้า เฟื่องฟุ้ง กว่างขวางทร่างวัดวา[๙๑] ไว้ช่อง คลองแฮ ริมฝั่งพรั่งผักบุ้ง ยอดแย้มแซมไสว ฯ ๕๗ ๏ รอนรอนอ่อนอกโอ้ อัศดง เลี้ยวเหลี่ยมพระสุเมรุลง ลับฟ้า มืดคลุ้มพุ่มไผ่พง พี่เปลี่ยว เดียวเอย เสียงพึ่ง[๙๒]หึ่งหึ่งหน้า นึกคร้ามหวามถวิล ฯ ๕๘ ๏ ทางเปลี่ยวเลี้ยวล่องคุ้ง เขดคัน ย่อมย่านบ้านกระจันจรร กจ่างฟ้า เงียบเหงาเปล่าทรวงกระสัน โศกสอื้น อกเอย จรรอื่นชื่นแต่หน้า ไช่เนื้อเจือจรร[๙๓] ฯ ๕๙ ๏ ลำภูดูหิ่งห้อย พรอยพราย เหมือนเมดเพชรัต[๙๔]ราย รอบก้อย วับวับจับเนตรสาย สวาดิสบ เนตเอย วับเช่นเห็นหิ่งห้อย หับหม้าน[๙๕]นานเหน ฯ ๖๐ ๏ ถึงย่านบ้านฝั่งข้าม โขลงหลวง หมอเท่าเจ้าเล่ลวง ล่อคล้อง ไช้เล่นเช่นกับดวง เนตรนูท[๙๖] พี่เอย บ่วงรักดักพี่ต้อง ติดไห้ไช้แรง ฯ ๖๑ ๏ ล่องทางบางบ้านส ศรีธร[๙๗] แปรชื่อครือจรร[๙๘]จร แจ่มแจ้ง เรือนตั้งฝั่งสาคร คนเงียบ เสียบแฮ บ้านไร่ใครหนอแกล้ง กล่าวอ้างอย่างจรร ฯ ๖๒ ๏ ยามดึกครึกครื้นลั่น ลมฝน ถึงย่านบ้านขโมยมล มืดคลุ้ม จรเข้เร่คำรน ร้องฮุ่ม ฮูมแฮ มุ่งเขม่นเห็นขุ้มขุ้ม[๙๙] แข่งขู้ฟูลอย ฯ ๖๓ ๏ ราตรีหนีตเข้[๑๐๐]เค่า บ้านขโมย เดกหนุ่มสุ่มเรือโดย ด่วนพุ้ย ฝนปรำพร่ำเปรียะโปรย ปรายสัต สนัดแฮ ต่างง่าพร้าขวานมุ้ย มุ่งทุ่มกุมภา ฯ ๖๔ ๏ น่ากลัวตัวตเค่ขู้ ฟูขนอง ฮึดฮาดฟาดฟูมฟอง ฟ่องเฟื้อย เคียงคู่สู่สมสอง สังวาด สวาดแฮ ยาวใหญ่ไล่โลดเลื้อย เล่นน้ำปล้ำขนอง ฯ ๖๕ ๏ เดกน้อยคอยขเหม้นมุ่ง มองมัน ว่าตเข้ขบกัน ปกับท้อง บูรานท่านว่าสัน ดานสัต[๑๐๑] กำนัด[๑๐๒]แฮ ปีหนึ่งจึ่งงอกต้อง ติดค้างนางเมีย ฯ ๖๖ ๏ หนีศึกว่าปะซุ้ม เซิงเสือ ได้กับเราแล้วเหลือ หลากล้ำ หลบตเข้เค่า[๑๐๓]จอดเรือ ริมเขด ขโมยแฮ บกก็เสือเรือซ้ำ สัตเข้เฉโก ฯ ๖๗ ๏ รุ่งเช้าเบาอกสริ้น โศรกสบาย ลาย่านบ้านขโมยหมาย มุ่งข้าม น้ำขึ้นรื่นลมชาย เฉื่อยส่ง ตรงเอย ทางเปลี่ยวเสียวทรวงซ้ำ สัตน้ำคล่ำขนอง ฯ ๖๘ ๏ บางปลาตาบ้านอยู่ หญิงชาย สองฮ่องสองเรือนราย ร่ายกล้วย[๑๐๔] ชาวป่าหน้านอนสบาย บ่ครั่น ตวันเอย มีคู่อู๋เข้า[๑๐๕]ด้วย ดั่งนี้ที่สบาย ฯ ๖๙ ๏ ซ้ายขวาป่าไผ่ซุ้ม เซิงหนาม สองฝั่งรังรำราม รกเรื้อ แพงพวยผักบุ่ง[๑๐๖]งาม งอนทอด ยอดเอย บนบกนกกับเนื้อ หว่างไม้ไผ่สลอน ฯ ๗๐ ๏ บางปสีที่ถ่านตั้ง ตวงซาย เผาไผ่ไม้ซากราย เรียดถ้า หนุ่มสาวเหล่าหญิงชาย เช่นพูด อูดเอย ดำทมื่นทื่นหน้า แนบน้องลองโลม ฯ ๗๑ ๏ นาวาคลาเคลื่อนคล้อย ลอยลำ ล่วงย่านบ้านบางรกำ รกไม้ สาวหนุ่มสุ่ม[๑๐๗]ซ่อนทำ แทงพวก ชมวก[๑๐๘]แฮ ปลาติดปลิดปลดได้ ดุกด้องช่อนชโด ฯ ๗๒ ๏ บางยุงคุ้งลาดล้วน เหล่าควาย ลงปลักทลักทลาย เล่นน้ำ ดำผุดฟูดฟาดหงาย แหงนเบิ่ง เทิ่งแฮ ลูกเล็กเด็กเลี้ยงปล้ำ ปล่อยห้อยอควาย ฯ ๗๓ ๏ เขาควายรายร่องนิ้ว นิทาน นานเอย ว่าพญาภาลีทยาน ยุท[๑๐๙]พลิ้ว ศรีศะกระบือกระบาน บั่งบั่ง ยังแฮ นึกเช่นเปนรอยนิ้ว เหนี่ยวเน้นเหนรอย ฯ ๗๔ ๏ บ้านไซไซใหญ่ย้อย สร้อยไสว คิดเช่นเล่นต้นไซ แซ่ซ้อง ผูกกิ่งชิงช้าไกว แกว่งชัก เชือกเอย เคยขี่พี่กับน้อง แนบเนื้อเจือใจย ฯ ๗๕ ๏ เลยทางบางบ้านแห่ง หินมูล เดิมว่าเตาเผาปูน ป่นไว้ อาภัพลับชื่อสูร เสียเปล่า เราเอย อกพี่นี้และได้ ดุจอ้างอย่างปูน ฯ ๗๖ ๏ ถึงคลองร้องเรียกบ้าน บางหลวง ลำฦกนึกถึงดวง ดอกฟ้า เงียบเหงาเปล่าเปลี่ยวทรวง แสนทเวท[๑๑๐] ทุเรด[๑๑๑]เอย อู้มรักหนักอกถ้า เทียบเถ้าเขาหลวง ฯ ๗๗ ๏ บางน้อยพลอยนึกน้อย น้องเอย น้อยแนบแอบอกเคย คู่เคล้า เนื้อน้อยค่อยสนอมเชย เชือนชื่น อื่นแม่ น้อยแต่ชื่อหฤๅเจ้า จิตรน้อยลอยลม ฯ ๗๘ ๏ บางหวายท้ายคุ้งช่อง คลองมี แดนนครไชยศรี สุดสริ้น เข้าแดนสุพันบูรี[๑๑๒] รื้อเปลี่ยว เดียวเอย ทุ่งท่าป่ายุงริ้น รกเรื้อเบื่อชม ฯ ๗๙ ๏ ชุมนักผักตบซ้อน บอนแซง บอนสุพรรณหั่นแกง อร่อยแท้ บอนบางกอกดอกแสลง เหลือแหล่ แม่เอย บอนปากยากจะแก้ ไม่สริ้นลิ้นบอน ฯ ๘๐ ๏ บางสามศาร[๑๑๓]เจ้าทร่าง ปางหลัง อารักศักสิทรวัง[๑๑๔] แว่นแคว้น ศุกขีที่ข้าหวัง วานช่วย ด้วยแฮ กำจัดศัตรูแม้น มุ่งร้ายตายเอง ฯ ๘๑ ๏ ถึงบ้านด่านดักตั้ง ฝั่งกระแส สองพี่น้องคลองแคว ค่ามคุ้ง ตลิ่งตลิบโตล่งแล ตาน[๑๑๕]สลับ สล้างเอย สริ้นไผ่ในแขวงถุ้ง[๑๑๖] ถิ่นอ้อกอแขม ฯ ๘๒ ๏ ปลาชุมกลุ้มเกลื่อนท้อง ธารา ลอยเล่นเห็นคนถลา หลบสริ้น สลิดสลาดสลับปลา ช่อนดุก พลุกแฮ กระดี่กระดิกกระเดือกดิ้น กระโดดเหล้น[๑๑๗]เห็นตัว ฯ ๘๓ ๏ นานาปลาว่ายเคล้า คลอเรือ สีเสียดซิวกระโสงเสือ ซ่าสร้อย เพลี้ยตภากตเพียนเหลือ หลายหลาก มากเอย กริมกระตรับนับร้อย เร่หว้ายรายเรียง ฯ ๘๔ ๏ แก้มช้ำดำที่แก้ม แต้มดำ ดูเคลื่อนเหมือนจนำ แนะน้อง แรกรักปรักปรางประจำ จุมพิศ[๑๑๘] นิด[๑๑๙]เอย ช้ำเช่นปลาย้า[๑๒๐]ต้อง แต่งแต้มแก้มสมร ฯ ๘๕ ๏ เนื้ออ่อนห่อนซู่เนื้อ น้องหญิง อ่อนแอบแนบอกอิง อุ่นล้ำ นวลจันนั่นนวลจริง แต่ชื่อ ฦๅเอย นวลที่พี่กลืนกล้ำ กลิ่นเนื้อเหลือนวล ฯ ๘๖ ๏ ปลาใหญ่ไล่เลี้ยวฮุบ หวดหาง ฮืดฮาดฟาดโผงผาง พ่นน้ำ ปลาค้าวเหล่าสวายคาง เบือนบิด เบี้ยวแฮ กโฮ่[๑๒๑]โผล่ผุดขล้ำ[๑๒๒] เคลื่อนคล้อยลอยแล ฯ ๘๗ ๏ บางซอกอไผ่ล้อม หลายกอ บ้านบ่มีสีซอ สักน้อย เรือใกล้ไผ่พุ่มภอ พยุโยก โชกแฮ ไผ่เบียดเอียดออดอ้อย เอื่อยอ้อซออิน[๑๒๓] ฯ ๘๘ ๏ ทุ่งกว้างทางเปลี่ยวโอ้ อาทวา สองฝั่งฝ่ายวิหกา กู่ก้อง เร่ร่อนว่อนเวหา หาเหญื่อ[๑๒๔] นกเถื่อนเหมือนจร้อง เรียกให้คนชม ฯ ๘๙ ๏ ถึงที่สีสนุกนั้น น้องเอย สนุกแต่ชาวบ้านเคย ค่ำเช้า พวกพี่ที่จากเชย ชวดสนุก ทุก[๑๒๕]แม่ สนุกที่ดูสูเจ้า สนุกเถ้า[๑๒๖]นั้นเอง ฯ ๙๐ ๏ ชุมแท้แต่สวะเฟื้อย เฟือยตวาง[๑๒๗] ลอยเลื่อนเกลื่อนกลาดกลาง กลบน้ำ ซ้อนซับทับถมทาง ที่แคบ เรือขัดตัดฟันค้ำ ค่อยกว้างทางจร ฯ ๙๑ ๏ แหลมคุ้งทุ่งเถื่อนไม้ ไรราย ถึงย่านบ้านตเภาทลาย ทลุท้อง เดิมที่นี่เป็นชาย ชเลหาด ลาดแฮ เรือสัด[๑๒๘]พลัดมาต้อง ติดเข้าตเภาทลาย ฯ ๙๒ ๏ แลลิ่วทิวทุ่งต้น ตาน[๑๒๙]ราย ลิบลิบลมปลิวปลาย ไปล่แปล้ เล่คนคัด[๑๓๐]ปีกฉาย เฉิบเช่น เหนแฮ เรี่ยเรี่ยเตี้ยต่ำแจ พิศให้ใจเพลิน ฯ ๙๓ ๏ บางปลาร้าปลาคล่ำน้ำ ลำคลอง คนเหล่าเชาปมง[๑๓๑]มอง มุ่งข้า[๑๓๒] สุ่มซ่อนช้อนฉะนางปอง ปิดเรือก เฝือกแฮ เหม็นเน่าคาวปลาร้า เรียดคุ้งคลุ้งโขลง ฯ ๙๔ ๏ ริมน้ำทำที่ขึ้น ขอดปลา เกล็จ[๑๓๓]ติดตัวตีนตา ตมูกแก้ม คิดคู่สู่เสน่หา หอมชื่น รรื่นเอย โคลนเช่นเปนแป้งแต้ม ติดเนื้อเหลือหอม ฯ ๙๕ ๏ บางสแกแลสะล่างงิ้ว ทีวราย เรียงฝั่งดังฉัตรฉาย แช่มช้อย งิ้วไม้ใช่งิ้วสาย สวาดิเช่น เหนเอย งิ้ว[๑๓๔]พี่ที่แน่งน้อย นึกหน้าอาไลย ฯ ๙๖ ๏ ยามยนต้นงิ้วป่า หนาหนาม นึกบาปวาบวับหวาม วุ่นแล้ว คงจะปะงิ้วทราม สวาดิเมื่อ ม้วยแฮ งิ้วกับพี่หมีแคล้ว คึ่นงิ้วลิ่วสูง ฯ ๙๗ ๏ ถึงบ้านคันชั่งแท้ เที่ยงตรง เพียงพี่ที่ตำรง รักน้อง เคยคู่ซู่ซื่อตรง สัจคิด สนิดเอย ยามยากจากพวกพ้อง พี่ให้ใจหาย ฯ ๙๘ ๏ เหลียวซ้ายฝ่ายฝั่งเฟื้อย เฟือยไสว พงไผ่ไม้รำไร รอบคุ้ง แลขวาป่าแฝกไฟ ฟอนเรี่ยน เกรียนแฮ ลิบลิ่วทิวท้องถุ้ง ถิ่นกว้างวางเวง ฯ ๙๙ ๏ ถึงย่านบ้านกุ่มข้าม ตามแหลม วัดเก่าเศร้าโทรมแรม รกร้าง ผู้ใดไม่ซ่อมแซม ทร่าง[๑๓๕]วัด สวัดิ[๑๓๖]เอย เพียงพี่ที่อ้างว้าง ทเวทให้ใจหาย ฯ ๑๐๐ ๏ ลมตกนกว้าว่อน ร่อนบิน โฉบฉาบคาบปลากิน กู่ก้อง ค้อนหอยค่อยคุ้ยดิน เดินซ่อง มองแฮ ถิบถ่อกรอปีกจ้อง จ่อมน้ำปล้ำปลา ฯ ๑๐๑ ๏ ถึงบางนางแม่หม้าย ไร้ผัว เปลี่ยวเปล่าเศร้าหมองมัว หม่นไหม้ คราวใครใคร่ฝากตัว ต่อม่าย หมายเอย พร้อมจิตคิดจได้ ดับหม้ายกลายมี ฯ ๑๐๒ ๏ ตวันยอจอรเข้[๑๓๗]ฟู่ คู่เคียง ยาวใหญ่ไล่เรือเรียง เราะท้าย เด็กตวาดผาดแผดเสียง แซ่สุ่ม ขยุมเอย มันบ่หยุดผุดหว้าย วู่คว้างขวางเรือ ฯ ๑๐๓ ๏ เดชะพระพุทธิเจ้า เข้าชาน[๑๓๘] เคยชนะพญามาร แม่นแล้ว รฦกถึงจึ่งบันดาน ดุจเช่น เหนแฮ จอรเค่[๑๓๙]เหห่างแคล้ว คลาศคล้อยถอยหนี ฯ ๑๐๔ ๏ ถึงช่องคลองน้ำชื่อ กฤษนา เข้าตอกออกตอก[๑๔๐]ตำรา ร่ำไว้ คิดสบภบถ้ำมหา สนุกแน่ แม่เอย นึกจปลง[๑๔๑]คงได้ กระดากเจ้าเฝ้าหวง ฯ ๑๐๕ ๏ บางเลนเป็นที่หลุ้ม แหล่งปลา แปลงปลักคลักคงคา ขุ่นฃ้น ไท[๑๔๒]เจ๊กเดกใหญ่พา พวกซ่อน ช้อนเอย บุญส่งจงหลีกพ้น ทุกถั้ว[๑๔๓] ตัวปลา ฯ ๑๐๖ ๏ บางบัวบ้านชื่อพร้อง สนองนำ นึกเช่นเห็นบัวคำ คู่พร้อง เค่า[๑๔๔]เหนียวเกี่ยวมาทำ แทนเค่า[๑๔๕] เจ้าเอย คราวเคราะ[๑๔๖]เพราะเกี่ยวข้อง ขัดค้างขวางเชิง ฯ ๑๐๗ ๏ ลมเรื่อยเฉื่อยชื่นใช้ ใบคลา ถึงย่านบ้านดารา รกเรื้อ สองเรือนเพื่อนพูดจา เจ่านั่ง รวังเอย คิดใคร่ได้ชิดเชื้อ ช่วยเฝ้าเย่าเรือน ฯ ๑๐๘ ๏ ใบร่มลมเรื่อยแหล้น[๑๔๗] ลีลา เหล่าหนุ่มชุ่มชื่นพา เพื่อนร้อง อิเหนาเค่า[๑๔๘]มลกา กลเม็ด มากแฮ ฟังเสนาะเพราะพร้อง พรักพร้อมซ้อมเสียง ฯ ๑๐๙ ๏ ถึงชีปฃาวย่านบ้าน โบรำ ชีไม่เห็นกาดำ ดื่นร้อง เชาบ้านย่านนั้นทำ แทงพวก ฉมวกแฮ ซาวแต่คำพร่ำพร้อง ชื่อนี้ชีปฃาว ฯ ๑๑๐ ๏ ฃาวอื่นหมื่นสิ่งล้วน นวลขาว แพรพ่า[๑๔๙]ฟ้าดินดาว ดุจพร้อง ขาวดูครู่เดียวคราว หนึ่งเบื่อ เหลือแฮ ฃาวบ่เบื่อเนื้อน้อง น่วมนิ้วผิวฃาว ฯ ๑๑๑ ๏ คุ้งขวางบางบ้านชื่อ ชี้หล[๑๕๐] ทางทิศทุกตำบล บอกแจ้ง อยู่กลางหว่างมนทน[๑๕๑] ทางร่วม รวมแฮ คนเปลี่ยนเพี้ยนชื่อแย้ง ย่านนี้ยีหน ฯ ๑๑๒ ๏ บางปลาม้าป่าอ้อ กอรกำ ไม้ไผ่ใหญ่สลวยลำ สะล่างเฟื้อย ชาวบ้านย่านนั้นทำ ที่ไร่ ไว้แฮ ปลูกผักฟักแฟงเลื้อย ลูกห้อยย้อยไสว ฯ ๑๑๓ ๏ ถึงคุ้งโพกระก้ม กราบกราน โพอยู่บูรานนาน เนิ่นแล้ว ชื่นชุ่มพุ่มพิศดาร เดชะ พระเอย ฃออย่าให้ไภยแผ้ว ผ่องพ้นกลโกง ฯ ๑๑๔ ๏ โคกครามนามที่บ้าน หว่านคราม เฃียวชุ่มฉอุ่มงาม กิ่งก้าน เหมือนศรี[๑๕๒]ที่นุชทราม สวาดิฮุ่ม[๑๕๓] พุ่มเอย เหนแต่ครามนามบ้าน ไสบเจ้าเศร้าสูน ฯ ๑๑๕ ๏ สวนหง[๑๕๔]วงวัดพร้อม พระเนร[๑๕๕] รื่นรอบขอบบริเวณ หว่างบ้าน เดกเยาเล่ากนเกน ก้องที่ กดี[๑๕๖]แฮ ใช่ที่มีสวนสอ้าน ชื่ออ้างปางหลัง ฯ ๑๑๖ ๏ ตลาดแก้วแถวถิ่นตเข้ ตนฃาม ตลิ่งตลาดแต่ล้วนหนาม สนับหญ้า แก้วอื่นหมื่นแสนทราม สู้สละ ปละเอย รักแต่แก้วแววฟ้า จะเฝ้าเคล้าสนอม ฯ ๑๑๗ ๏ ถึงวังตาเพชอ้าง ปางหลัง ไผ่พุ่มซุ้มเซิงรัง รกเรื้อ ตาเพชเหตุไดวัง มีเล่า เจ้าเอย ฤๅว่าตาเพชเชื้อ ชาติท้าวเจ้าเมือง ฯ ๑๑๘ ๏ สวนฃิงตลิ่งแต่ล้วน สวนมเฃือ พริกเทด[๑๕๗]เม็จอร่ามเหลือ เรื่อไหร้[๑๕๘] กล้วยปลูกสุกห่ามเครือ ครบซ่ม[๑๕๙] มยมเอย คิดคู่อยู่สวนได้ แต่งต้มซ่มตำ ฯ ๑๑๙ ๏ บ้านยอดยอดไม้สพรั่ง ฝั่งชลา ยอดยื่นชื่อฉ้อพกา กิ่งคว้าง ยอดอื่นหมื่นแสนดา ดาษทอด ยอดแฮ ยอดรักจักหาบ้าง บ่ได้ใจหาย ฯ ๑๒๐ ๏ ลุดน[๑๖๐]ชนบทบ้าน ขนมจีน โรงเจ๊กตั้งริมตีน ท่าน้ำ นั่งนับทรัพสิ่งสีน สยายเพ่า[๑๖๑] เล่าแฮ เมียช่างสางสลวยล้ำ สลับผู้[๑๖๒] หูหนาง[๑๖๓] ฯ ๑๒๑ ๏ โพคอยโพขึ้นอยู่ คู่เคียง ปากช่องคลองชลาเฉลียง ลัดถุ้ง[๑๖๔] บ้านตั้งฝั่งน้ำเรียง รายอยู่ หมู่แฮ แลรอบขอบแหลมคุ้ง เขดบ้านตานราย ฯ ๑๒๒ ๏ ถึงหน้าท่าน้ำวัด มนาวหวาน ฦๅเลื่องเบื้องบูราน ร่ำพร้อง หวานอื่นคลื่นไสร้[๑๖๕]นาน นักเบื่อ เหลือแม่ หวานแต่น้ำคำน้อง เสนาะน้ำคำหวาน ฯ ๑๒๓ ๏ ทับคีเลก[๑๖๖]เดกว่าต้ม ขมเหลือ ครั้นแต่งแกงต้มเกลือ กลบคั้น พรีกขิงสิ่งไส่เจือ จิบอร่อย น้อยฤๅ ขมฃื่นคลื่นไสร้นั้น แต่น้ำคำขม ฯ ๑๒๔ ๏ วัดฝางอ้างชื่อไว้ ใช่ฝาง ฝางย่อมย้อมแพรยาง ยิ่งขรั้ง[๑๖๗] แดงศุก[๑๖๘]ถูกแดดหมาง หมองคร่ำ ดำแฮ อกพี่ที่แค้นขั้ง[๑๖๙] ขู่[๑๗๐]คล้ำน้ำฝาง ฯ ๑๒๕ ๏ ท่าระหัดพัดน้ำท่วม ท้องนา หันกลับขับคงคา คึ่นได้ ใคร่จ้างช่างรหัดหา ห่อนภบ หลบเอย อกพี่ที่ร้อนให้ รหัดน้ำพร่ำพรม ฯ ๑๒๖ ๏ ถึงบางนางศุข[๑๗๑]น้อง นามเหมือน ศุขพี่ที่ร่วมเรือน เพื่อนร้อน ยามศุขทุกปีเดือน ได้อยู่ คู่เอย ยามทุกศุขกาหล้อน หล่นเหน้า[๑๗๒]เปล่าดาย ฯ ๑๒๗ ๏ ถึงย่านยายท้าวที่ ผีลง ฦๅข่าวเจ้าสิงทรง สอดรู้ คิดใคร่ไถ่ถามอง[๑๗๓] อารัก[๑๗๔] ประจัก[๑๗๕]เอย แม่ม่ายหมายเคียงขู้ คบเผื้อนเชือนไฉน ฯ ๑๒๘ ๏ ท่าโขลงโขลงช้างค่าม ตามโขลง พลอยถูกผูกกูบโยง แย่ท้าย ลืมเถื่อนเพื่อนร่วมโรง รักยศ หมดแฮ พี่เที่ยวเดียวโดดคล้าย คชร้างห่างโขลง ฯ ๑๒๙ ๏ บ้านตั้งฝั่งน้ำที่ กดีทอง ลาวอยู่รู้เสียงสนอง เหน่อช้า ปลูกผักหักฟืนตอง ตามเถื่อน เพื่อนแฮ หูเจาะเหมาะแต่หน้า แน่งน้อยกลอยใจ ฯ ๑๓๐ ๏ โคกม่อ[๑๗๖]ก่ออิด[๑๗๗]ตั้ง เตาเพลิง เผาม่อก่อไฟเริง เร่งเร้า ม่อมีที่พะเพิง เพื่อนเหล่า เผาแฮ อกพี่ที่ร้อนเถ้า ถ่านกลุ้มรุมแรง ฯ ๑๓๑ ๏ ถึงรยะ[๑๗๘]สระโปยชหญ้าน บ้านลาว ผ้านุ่งถุงทบยาว ย่างย้าย กลีบกลับวับแวมวาว แวบแวบ แทบแฮ เด็กว่าฟ้าแลบฉะม้าย[๑๗๙] มุ่งค้อนงอนงาม ฯ ๑๓๒ ๏ ถึงท้ายชายน้ำตก รกคลอง ที่ลุ่มขุมรางรอง รับน้ำ หน้าแล้งแฮ่ง[๑๘๐]นาหนอง น้ำตก ซกแฮ ชลเนตเชฐา[๑๘๑]ผร้ำ[๑๘๒] เช่นน้ำตกบาง ฯ ๑๓๓ ๏ ตวันเย็นเห็นหาดหน้า ถ้า[๑๘๓]มี เมืองสุพรรณบุรีย รกร้าง ศาร[๑๘๔]ตั้งฝั่งนัที ที่หาด ลาดแฮ โรงเล่า[๑๘๕]เฃาต้มค้าง ขอบคุ้งหุงสุรา ฯ ๑๓๔ ๏ ผู่รั้ง[๑๘๖]ตั้งรั้วรอบ ขอบราย เปนหมู่ดูงัวควาย ไขว่บ้าน สาวสาวเหล่านุ่งลาย แล้วหม่อม มอมเอย จ้ำม่ำลำสนสอ้าน อาบน้ำปล้ำปลา ฯ ๑๓๕ ๏ กรมการบ้านตั้งตลอด ตลิ่งเตียร[๑๘๗] ต่างต่อล้อเลื่อนเกียร[๑๘๘] เก็บไว้ เรือริมหาดดาษเดียร รดะปัก หลักแฮ ของเหล่าเชาสวนใต้ แต่งตั้งนั่งฃาย ฯ ๑๓๖ ๏ ฝั่งซ้ายฝ่ายฟากโพ้น พิศดาร มีวัดพระรูป[๑๘๙]บูราณ ท่านสร้าง ที่ถัดวัดประตูสาร สง[๑๙๐]สู่ อยู่เอย หย่อมย้านบ้านขุนช้าง[๑๙๑] ชิดข้างสวนบันลัง ฯ ๑๓๗ ๏ วัดกระไกร[๑๙๒]ใกล้บ้านที่ ศรีประจัน[๑๙๓] ถามเหล่าชาวสุพรรณ เพื่อนชี้ ทองประศรี[๑๙๔]ที่สำคัน ฃ้างวัด แคแฮ เดิมสนุกทุกวันนี้ รกเรื้อเสือคนอง ฯ ๑๓๘ ๏ ประทับหน้าท่าสิบเบี้ย บูราณ หว่างวัดฝาโถสถาน ถิ่นร้าง มหาโพท[๑๙๕]โบศ[๑๙๖]วิหาร หักทับ ยับเอย ภิมพีลาไล[๑๙๗]สร้าง สืบขู้สูพรรน[๑๙๘] ฯ ๑๓๙ ๏ สงสารบ้านวัดร้าง แรมโรย เสียงแต่นกหกโหย ค่ำเช้า อกพี่ที่เดียวโดย ด้วยแก่ แม่เอย เข้าเรื่องเมืองร้างเศร้า โศกซ้ำรำจวน ฯ ๑๔๐ ๏ นอนค้างข้างคุ้งถัด วัดกระไกร ครั้นรุ่งมุ่งเดินไพร พรั่งพร้อม ไหว้พระป่าเรไร[๑๙๙] ร่มรรื่น ชื่นเอย ริมรอบขอบเขื่อนล้อม สะล่างไม้ไพรพนม ฯ ๑๔๑ ๏ น้อยน้อยพลอยชื่นชี้ ชมไพร ครึมครึกพฤกษาไสว แว่นแคว้น ผลิดดอกออกผลใบ รบัดชื่น รื่นเอย รอกกระแตแลแหล้น[๒๐๐] โลดเต้นเผ่นผยอง ฯ สรล้วน ๑๔๒ ๏ แจ้วแจ้วจักกระจั่นจ้า จับใจ หริ่งหริ่งเรื่อยเรไร ร่ำร้อง แซ้งแซวส่งเสียงไส ทราบโสท[๒๐๑] แหนงนิ่งนึกนุชน้อง นิ่มเนื้อนวลนาง ฯ ๑๔๓ ๏ พิกุนบุนนากแก้ว กาหลง หอมชื่นรื่นรำดวนดง ดอกรย้า สาวอยุดพุทธิชาดทรง เสาวรศ สดเอย หนุ่มหนุ่มรุมเก็บหน้า สนุกโน้มโถมชิง ฯ ๑๔๔ ๏ เด็ก[๒๐๒]ได้ไส้ห่อผ้า พับเฉียง เหนไก่ไล่ลัดเฉลียง ลดเลี้ยว ล้มลุกสนุกสำเนียง สนั่นโห่ โร่เอย หน้าผากปากบวมเบี้ยว บ่อเว้นเผ่นผยอง ฯ ๑๔๕ ๏ นกร้องก้องกิ่งไม้ ใบบัง แลลับกรับเสียงวัง เวกแหว้ว[๒๐๓] ค้อนทองป่องเป๋งดัง ดุจเฆาะ ฆ้อนแฮ กอไผ่ไก่ขันแจ้ว แจ่มเจื้อยเฉื่อยเสียง ฯ ๑๔๖ ๏ ขึ้นโขดโบศเก่าก้ม กราบยุคน[๒๐๔] พระป่าเรไรยน อย่างยิ้ม ยอกรหย่อนบาทบน บงกช แก้วเอย ปลั่งเปล่งเพ่งพิศพริ้ม พระหนั้ง[๒๐๕]ดังองค์ ฯ ๑๔๗ ๏ เทียรทูป[๒๐๖]บุพชาติบ้าง บูชา นึกพระเสด็จมา ยับยั้ง ลิงเผือกเลือกสมอพวา ถวายไว่[๒๐๗] ใกล้แฮ ช้างเผือกเลือกพึ่ง[๒๐๘]ทั้ง กิ่งไม้ไหว้ถวาย ฯ ๑๔๘ ๏ ขอเดชะพระพุทธิเจ้า จงเหน อดส่า[๒๐๙]มาเช้าเย็น ยากไร้ ปราศนา[๒๑๐]ว่าจะเปน ปเจกพุท ธะภูม[๒๑๑]เอย บุญช่วยด้วยให้ได้ ดุจข้าอาวอร[๒๑๒] ฯ ๑๔๙ ๏ ยังไปไม่พ้นภพ สงสาร ขอปะพระศรีอาร[๒๑๓] อีกเหล้า[๒๑๔] กราบถึงซึ่งพระนิพาน ผ่ายภาก หน้าเอย ฃอศุขทุขโศกเศร้า สิ่งร้ายหายสูร ฯ ๑๕๐ ๏ อนึ่งเจ้าเหล่าเล็กล้วน ลูกหลาน หมายมั่งดังพิศถาน ถี่ถ้วน ขอให้ใส่นามขนาน ตาบพัท สวัดิเอย กลั่นชุบอุประถำล้วน ลูกเลี้ยงเที่ยงธรรม์[๒๑๕] ฯ ๑๕๑ ๏ เยนรอนอ่อนเกษก้ม กราบลา จากวัดตัดตรงมา แม่น้ำ ค้างคืนตื่นเช้าคลา คลาสเคลื่อน เรือเอย ติดแก่งแขงข้อค้ำ ขัดข้องต้องเขน ฯ ๑๕๒ ๏ เลี้ยวหนึ่งถึงบ้านชื่อ โพคลาน โพใหญ่ไม้บูราณ ร่มชื้น สองฝั่งพรั่งพฤกษตาน[๒๑๖] โตนดพุ่ง สูงเอย ท่าลาดหาดทรายตื้น ตลิ่งล้วนสวนมเขือ ฯ ๑๕๓ ๏ ศรีศะเวียงเสียงแซ่ล้วน พวนลาว แก่หนุ่มสุ่มปลาฉาว แช่น้ำ ผ้าบ่อนุ่งพุงฃาว ฃวยจิตร รอิดเอย เดกด่วนชวนเพื่อนค้ำ ค่าม[๒๑๗]ให้ไกลลาว ฯ ๑๕๔ ๏ โพหลวงห้วงน้ำฦก ไหลเนือย ปะแต่ลาวเปล่าเปลือย ปลอดผ้า อาบน้ำคล่ำริมเฟือย ฝูงหนุ่ม กลุ้มแฮ เดกเกลียดเบียดเบือนหน้า นิ่วร้องสยองแสยง ฯ ๑๕๕ ๏ สำประทิวงิ้วง้าวสล่าง กร่างไกร ถิ่นท่าป่ารำไร ไร่ฝ้าย เจ๊กอยู่หมู่มอรไท[๒๑๘] ทำถั่ว รั้วเอย ปลูกผักฟักกล้วยกล้าย เกลื่อนข้างทางจร ฯ ๑๕๖ ๏ ถึงย่านบ้านรัดช้าง ปางหลัง ข้างถูกผูกรึงรัง รัดไว้ พลัดพรากจากฝูงพัง พวกเพื่อน เถื่อนเอย เพียงพี่ที่ทุเรศไร้ นิราศร้างห่างสมร ฯ ๑๕๗ ๏ บ้านตั้งฝั่งฟากน้ำ ธรรมกูล วัดทร่าง[๒๑๙]ปางก่อนสูร สงัดเศร้า ขอบเขื่อนเกลื่อนอิด[๒๒๐]ปูน เปื่อยเปล่า เจ้าเอย โบศ[๒๒๑]ยับทับพระเจ้า[๒๒๒] เจิ่งน้ำกรำฝน ฯ ๑๕๘ ๏ ยน[๒๒๓]ย่านบ้านหนึ่งนั้น แนะนาม วัดสว่างอารมอาราม รื่นไม้ สว่างแต่ที่พี่ยาม มืดมิด จิตรเอย ห่อนสว่างอย่างไว้ ชื่ออ้างสว่างอารม ฯ ๑๕๙ ๏ โพพระระยะหญ้าน[๒๒๔] หญ่อมไพร โพชื่นรื่นร่มใบ โบกรย้า โปรดด้วยช่วยคุ้มไภย พยัฆพยศ คด[๒๒๕]เอย โพพระอนุเคราะห์ข้า พระเจ้าคราวเขน ฯ ๑๖๐ ๏ โพพญา[๒๒๖]ท่าตลิ่งล้วน ฬ้อเกวียร โพไผ่ไม้เตงตเคียน ตขบบ้าง ซิกซากกระบากกระเบียน กระเบากระแบก กระบกแฮ เสลาสลอดสลับสล้าง เหล่าไม้ใกล้กระสิน[๒๒๗] ฯ ๑๖๑ ๏ บ้านซ่องช่องชวากเวิ้ง เซิงหวาย เหล่าที่หนีมุนนาย[๒๒๘] เนิ่นช้า ซ่องสุมซุ่มเรือนราย ริมกับ เกรี่ยง[๒๒๙]แฮ ใครจับกลับรุมข้า[๒๓๐] ขัดข้องซ่องหลวง ฯ ๑๖๒ ๏ บางมดแดงแขวงเขดคุ้ง ทุ่งไพร ถิ่นเถื่อนเรือนรำไร ไร่กล้วย นึกมดอดสูใจ จงมม่วง หวงแฮ เพียงพี่หมี[๒๓๑]มอดม้วย ไม่สริ้นถวิลหวัง ฯ ๑๖๓ ๏ วังยางค่างคุ้งสะล่าง ยางยูง โตล่งตลิ่งยิ่งสูงสูง ฉโงกง้ำ นกแลแต่ลฝูงลฝูง ฟุบสพั่ง รังเอย ร่มรื่นชื่นชายน้ำ นั่งเหล้น[๒๓๒]เยนสบาย ฯ ๑๖๔ ๏ ถึงบ้านตานเสี้ยนร่ำ ทำตาน ไต่ผโอง[๒๓๓]โหญ่งโย่ทยาน ย่างเก้า[๒๓๔] หน้าหวัวเราะเพราะรักหวาน หวังใคร่ ได้ฤๅ เพียงพี่ที่แฝงเฝ้า ไฝ่น้ำคำหวาน ฯ ๑๖๕ ๏ ว่างบ้านย่านน้ำเปลี่ยว เหลียวแล ตลิ่งสูงฝูงรอกแต ไต่ไม้ กรวยกร่างค่างเคี่ยมแค ข่อยกทุ่ม กุ่มเอย ลมป่วนหวนหอมให้ ลเหี่ยลห้อยหงอยเหงา ฯ ๑๖๖ ๏ จวบจนชนบทบ้าน ศรีจัน[๒๓๕] ท่าลาดหาดเกิดกัน แก่งตื้น เรือนตั้งฝั่งเรียงรัน โรงเหล็ก เจ๊กเอย คนภู่[๒๓๖]ดูครึกครื้น ค่ามช้างต่างเกวียน ฯ ๑๖๗ ๏ จวนเยนเหนแห่งบ้าน ด่านขนอน[๒๓๗] หาดใหญ่ไทยเจ๊กมอน มี่บ้าน จอดเรือเมื่อเยนรอน ริมหาด สอาดเอย ร้องว่าอาไศรยร้าน ร่มไม้ใกล้เรือ ฯ ๑๖๘ ๏ เจ้าของร้องรับให้ ได้การ หนุ่มหนุ่มชุ่มชื่นบาน บ่อเศร้า ขึ้นฝั่งนั่งสำราน ร้านไต้ ไซ[๒๓๘]เอย สาวรุ่นวุ่นเวียรเฝ้า ฝั่งน้ำชำเลือง ฯ ๑๖๙ ๏ ลูกเอยเฉยเช่นปั้น ปูนฃาว สาวเพ่งเลงหลบสาว ซิ่น[๒๓๙]แล้ว ปะเปนเช่นพ่อคราว ครั้งหนุ่ม ชุ่มฤๅ ตายราพ[๒๔๐]ลาภไม่แคล้ว คลาศช้านาที ฯ ๑๗๐ ๏ ลูกลาวสาวรุ่นร้อง ทักทาย เรือพี่มีสิ่งฃาย ค่อย[๒๔๑]ไหว้ ลูกเราเหล่าหนุ่มอาย แอบเด็ก เล็กแฮ สอนกระสาบ[๒๔๒]ตาบให้ ว่าซื้อหฤๅจ๋า ฯ ๑๗๑ ๏ หนูพัดพลัดพลอดฬ้อ เลียนลาว มีหมากหยากสู่สาว ซิ่นแล้ว บ้านเจ้าเค่าเหนียวฃาว ฃายมั่ง กระมั่งแม่ ตาบฮ่าม[๒๔๓]ถามหาแห้ว แห่งนี้มีฤๅ ฯ ๑๗๒ ๏ ลาวไปไทพี่น้อง มองเมียง มืดค่ำทำร่ายเรียง เราะร้าน กลั่นชุบอุบอิบเอียง กแอมแอบ แยบเอย ขอหมากปากสั่นสท้าน ทดท้อย่อหญิง ฯ ๑๗๓ ๏ ราตรีพี่น้องอ่อน เอนดู ขันใหญ่ไส่หมากพลู นาบ[๒๔๔]ให้ แห้วเลือกเผือกถั่วภู พัดรับ กลับแฮ จสั่งมั่งไม่ได้ เดือดหน้าด่าตี ฯ ๑๗๔ ๏ ดึกลาวสาวรุ่นกล้า มาเดียว ให้กระเช้าเข้าเหนียว นั่งใกล้ ถอยหลีกอีกบ่อเหลียว เลยลูก กูเอย กลั่นรับกลับจุดไต้ ตอบโต้โมทนา ฯ ๑๗๕ ๏ บูราณท่านว่าเลี้ยง ลูกสาว มันมักหักรั้วฉาว เช่นพร้อง หนุ่มชายฝ่ายรุ่นราว รักขะยั่น พรั่นแฮ ลูกโง่โซแสบท้อง บ่อรู้สู่สาว ฯ ๑๗๖ ๏ ครั้นช้าวสาวสบหน้า ลาสาว จากขนอนอ่อนหนาว หนุ่มเศร้า คราวได้ไม่โลมลาว ลองซู่[๒๔๕] ดูแฮ ครั้นลับกลับรฦกเหล้า[๒๔๖] ลูกโหง้[๒๔๗]โซสาว ฯ ๑๗๗ ๏ เอนดูหนูพี่น้อง สองสาว คิดใคร่ได้เลี้ยงลาว ลูกสไภ้ แต่ลูกผูกรักชาว วังเล่า เจ้าเอย จเจ็บเล็บเฃาไว้ ข่วนร้ายคล้ายเสือ ฯ ๑๗๘ ๏ บางกระพุ้งคุ้งน้ำเปลี่ยว เหลียวแล บนบกนกซอแซ แซ่ซ้อง เหนนกกกคู่แด ดานลฦก นึกเอย เหมือนอยู่คู่เคียงน้อง แนบเนื้อเหลือสนอม ฯ ๑๗๙ ๏ บ้านใหม่ไร่ฝ่ายสพรั่ง ฝั่งชลา ฟ่าย[๒๔๘]ออกดอกฃาวดา เด่นช้อย เนื้อนุชสุดโสภา เพียงฟ่าย ไร่เอย ชมฟ่ายคล้ายผิวสร้อย สวาดิเนื้อเหลือนวล ฯ ๑๘๐ ๏ ถึงย่านบ้านกร่างเวิ้ง วาริน เกิดแก่งแหล่งเหวหิน ฮ่วงคุ้ง ปล่องน้ำท่ำ[๒๔๙]กุมภิน พวกเงือก เลือกแฮ ยามเปลี่ยวเสียวทรวงสดุ้ง ด่วนพ้นวลวัง ฯ ๑๘๑ ๏ บ้านไร่ไทเจ๊กตั้ง ทั้งทวาย กล้วยไข่ไร่เรียงราย เรียกซื้อ ตกเครือเรื่อเรืองปลาย ปลีสลับ ปกับแฮ เฟื้องหนึ่งถึงสี่มื้อ หมดรื้อซื้อเสมอ ฯ ๑๘๒ ๏ วังปรานบ้านเว้นว่าง วางเวง สองฝั่งวังเสือเกรง เกรียบฉม้อย[๒๕๐] นายรอด[๒๕๑]ทอดท้ายเพลง พลอยหนุ่ม ชุ่มเอย ป่าใหญ่ไม้ชื่นช้อย ชุ่มฉ้อออรชร[๒๕๒] ฯ ๑๘๓ ๏ บางม่วงห้วงหาดตื้น ติดเรือ ทรายเกลี่ยเรี่ยรอยเสือ ซับซ้อน ซึ้งซึกพฤกษครุมเครือ ค่างโครก โฮกแฮ โปรยแต่ใบไม้หว้อน วิ่งร้องพองขน ฯ ๑๘๔ ๏ ลูกค่างอย่างย้อมชาติ ชมภู เหลืองอ่อนโอ้เอนดู เด็กน้อย แม่อุ้มชุ่มชื่นชู ชมลูบ จูบเอย กอดแอบแนบอกห้อย หกโน้มโถมทยาน ฯ ๑๘๕ ๏ ย่านซื่อชื่อว่าบ้าน ย่านยาว เหนแต่ชุมนุมลาว ล่อนโล้ง ลากอวนส่วนหนุ่มสาว เสียงแซ่ แม่เอย เท่า[๒๕๓]แก่แลโล้งโต้ง ต่างหล้อน[๒๕๔]ห่อนอาย ฯ ๑๘๖ ๏ อ้างว้างกลางน้ำร่ม ลมโชย ลิงค่างครางครวนโหย โห่ร้อง กระเบาออกดอกร่วงโรย รศรื่น ชื่นเอย หึ่งหึ่งพึ่ง[๒๕๕]เพียงฆ้อง ย่ำเถี้ยง[๒๕๖]เสียงกระหึม ฯ ๑๘๗ ๏ ยนย่านศารปู่เจ้า[๒๕๗] จอมไพร ปลาคล่ำน้ำซึ้งใส สอาดสอ้าน งูเหลือมเลื่อมเลือกไคล คลานกลิ่ง[๒๕๘] ตลิ่งแฮ โตเท่าเสาเรือนกว้าน กวาดน้ำดำปลา ฯ ๑๘๘ ๏ ติดตื้นขืนถ่อค้ำ เขนเรือ บนบกรกรังเสือ ซอกซุ้ม นำ[๒๕๙]งูฟู่เลื้อยเหลือ หลีกยาก หลากแฮ ศักครู่ดูควันกลุ้ม กลบข้างทางจร ฯ ๑๘๙ ๏ เดกเหนเช่นมนุษหนั้ง[๒๖๐] หลังงู แวววับคลับคลายฟู ฟ่องเฟื้อย รู้ชัดจัดหมากพลู พลีปู่ เจ้าเอย งูกระเพื่อมเลื่อมเลื้อย หลีกคล้ายหายสูร ฯ ๑๙๐ ๏ เรือคล่องล่องเลี้ยวเลื่อน เคลื่อนคลา ถึงย่านบ้านกลวย[๒๖๑]เวลา บ่ายคล้อย กล้วยไข่ไร่รื่นรดา ดกเรื่อ เครือเอย หล่างแห่งแปลงปลูกอ้อย แอบกล้วยสลวยลำ ฯ ๑๙๑ ๏ ถึงช่องคลองน้ำซับ ซ้ายมือ เกิดแร่แง่งอกครื ครืดท้อง ผู้เท่า[๒๖๒]เล่าเลื่องฦๅ เหล็กที่ ดีเอย ครึคระระเรือต้อง ติดตื้นขืนเขน ฯ ๑๙๒ ๏ บ้านว่าขวาซ้ายค่าง[๒๖๓] ทางจร หินแร่แลสลับสลอน ฦกซึ้ง เรือนตั้งฝั่งสาคร คนเงียบ เสียบ[๒๖๔]เอย ปลาคล่ำน้ำไหลอึ้ง แอบคุ้งมุ่งทาง ฯ ๑๙๓ ๏ วังหินถิ่นเถื่อนกว้าง ยางยูง สมอแสมสารสูง สดฉุ้ม[๒๖๕] หว่างไผ่ไก่เถื่อนฝูง ฟุบเขี่ย เรี่ยเอย เด็กใคร่ได้ไก่อุ้ม แอบขึ้นครึนราย ฯ ๑๙๔ ๏ ไก่เถื่อนเหมือนจฬ้อ[๒๖๖] ก้อกพือ เด็กย่องด่องดีดมือ มุ่งหน้า เข้าใกล้ไก่เปรียวปรื๋ ปร๋อร่อน ว่อนแฮ เด็กโดดโลดไล่คว้า ไคว่ขว้ำขะมำมอม ฯ ๑๙๕ ๏ ลงเรือเหื่ออาบหน้า หนูเอย อย่าไล่ไก่เลยเชย ช่อไม้ ดอกดวงร่วงรื่นรเหย หอมกลิ่น รรินแฮ เก็บศักห่อพ่อได้ เด็จร้อยสร้อยสน ฯ ๑๙๖ ๏ ย่านยาวลาวตั้งกลาด หาดทราย แล่ผ่าปลาฉแวงสวาย แหวะท้อง ย่างไฟไส่ฃ่าราย เรียงนั่ง สพรั่งเอย พวกหนุ่มสุ่มเรือร้อง เจ่ยรน้อฬ้อลาว ฯ ๑๙๗ ๏ ถึงวนก้นหวด[๒๖๗]ห้วง หินแลง แร่เกลื่อนเหมือนฃิงแขง ค่าง[๒๖๘]คุ้ง ตำราว่าทองแดง เดกต่อย ย่อยแฮ พรายพร่างอย่างศรี[๒๖๙]รุ้ง รอด[๒๗๐]ชี้ที่แถลง ฯ ๑๙๘ ๏ ตวันเยนเหนพยัฆด้อม ดื่มชล โห่ขับกลับโฮกคน เคี่ยว[๒๗๑]โง้ง ขึ้นตลิ่งวิ่งคำรน เราะไล่ ใกล้แฮ ทังขู่[๒๗๒]ภู่เมียโขร้ง คร่างร้องก้องกระหึม ฯ ๑๙๙ ๏ นายรอดสอดรู้เท่า เหล่าเสือ มักกัดสัต[๒๗๓]กินเหลือ ละไว้ มันหวงล่วงไล่เรือ รอดแนะ แวะแฮ หนูหนุ่มกุมมีดไม้ มุ่งแย้งแทงเสือ ฯ ๒๐๐ ๏ โห่ร้องซ้องแส้ป่า กล้าหาน เสือวิ่งยิ่งทเยอทยาน หยักรั้ง ตามทางห่างฝั่งประมาณ สองเซ่น[๒๗๔] เหนแฮ ได้แต่เนื้อเหลือทั้ง ท่อนท้ายชายโครง ฯ ๒๐๑ ๏ รอดรัดมัดเชือกกลุ้ม หนุ่มหาม ถึงที่เรือเสือตาม ติดก้น จากท่าป่าเปลี่ยวขาม ขยาดพยัฆ นักพ่อ ถ่อถี่หนีเสือพ้น พี่ให้ใจหาย ฯ ๒๐๒ ๏ บูรานท่านว่าล้วง คอเสือ เหล่าลูกถูกตำราเหลือ เหล็กกล้า เช่นพ่อก็กลืนเกลือ กลั้วเค่า[๒๗๕] เจ้าเอย ชิงเหญื่อเสือต่อหน้า นึกคร้ามฃามแขยง ฯ ๒๐๓ ๏ วังฉลามยามสูริยเยื้อง เยนรอน เสียงสุนักไนหอน เห่าเนื้อ ลิงค่างต่างโหวยวอร วิเวกวาบ สาบเอย เผาะเผาะเราะรกเรื้อ เรียดข้างทางจร ฯ ๒๐๔ ๏ มืดค่ำจำจอดค้าง หว่างไพร หนุ่มหนุ่มสุมฟืนไฟ ฝั่งน้ำ เนื้อย่างค่างเครื่องใน หมูแบ่ง แกงแฮ เนื้อสดรสอร่อยล้ำ กระหลบฟุ้งคุ้งแหลม ฯ ๒๐๕ ๏ นอนค้างกลางหาดตื้น ตลิ่งสูง นิ่งนั่งฟั่งฟานฝูง มฤคฆร้อง เงาไม้ใหญ่ยางยูง เยนเยียบ เงียบเอย เผาะเผาะเราะป่าต้อง ตวาดซ้ำร่ำไป ฯ ๒๐๖ ๏ เกือบหลับกรับเกรียบไม้ ไต้เหนือ คุ่มคุ่มดุ่มตามเรือ รอบข้าง ปลุกหนุ่มรุมโห่เสือ สวบโขยด โดดแฮ เด็กด่าคว้าฟืนขว้าง ก่อให้ไฟโพลง ฯ ๒๐๗ ๏ เสือชุมหนุ่มแน่นหนั้ง รวังไฟ ดึกยิ่งวิ่งเวียรไว แวดล้อม จำเปนเซ่นพระไพร เพราะเหญื่อ เสือแฮ ตัดตับกับเนื้อพร้อม พร่ำตั้งสังเวย ฯ ๒๐๘ ๏ เยนเยียบเงียบสงัดเงื้อม เงาครึม อารักศักสิทพึม พุ่มไม้ ทิ้งทูตพูดงึมงึม เงี่ยง่วง ทรวงเอย จังหรีดกรีดกริ่งให้ ลเหี่ยเศร้าหาวนอน ฯ ๒๐๙ ๏ ดึกดื่นฝืนเนตรหนั้ง ฟังเสียง แม่ม่ายลองไนเรียง แหร่ร้อง รฦกแต่แม่ม่ายเวียง สวาดิว่าง ค้างเอย เปนม่ายร้ายนักน้อง จต้องลองไน ฯ ๒๑๐ ๏ หนุ่มหลับคลับคล้ายเลื่อม แลเหน เจ้าป่าหน้าปากเปน พยัฆร้าย ขี่แรดแผดเสียงเยน ขยอกเยื่อ[๒๗๖] เนื้อเอย ร้องว่าลาแล้วคล้าย เคลือบเข้าเงาหาย ฯ ๒๑๑ ๏ ยามสามยามสงัดไม้ ไพรพนม พร่ำพร่ำน้ำค้างพรม พร่างพร้อย เยนเยียบเงียบสงัดลม แลตล่ง ดงเอย ไม่นิ่งกิ่งก้านช้อย ชื่นฉุ้มพุ่มพกา ฯ ๒๑๒ ๏ ค่อนรุ่งฝุงไก่แจ้ แจ้วเสียง เอ๊กเอื่อยเฉื่อยสำเนียง เนื่องซ้อง เรไรร่ายร้องเรียง รับแซ่ แม่เอย เพียงรนาดพาดฆ้อง แข่งเจ้งเพลงจีน ฯ ๒๑๓ ๏ เกือบรุ่งฟุ้งกลิ่นเกลี้ยง เพียงสุคน หึ่งหึ่งพึ่งเวียรวล ว่อนเคล้า มาลีคลี่กลีบบน บานกลิ่น รรินเอย ยิ่งรุ่งฟุ้งหอมเร้า เร่งให้ใจเจริญ ฯ ๒๑๔ ๏ รื่นรื่นชื่นเช่นน้ำ อบหอม หวนจิตคิดเคยสนอม แนบน้อง เจือจรรกลั่นกลิ่นรอม รวยรรื่น ชื่นเอย เคยชื่นรื่นรศต้อง ตกไร้ไกลสมร ฯ ๒๑๕ ๏ เรืองรุ่งฝูงนกร้อง ก้องดง เรียกเร่งรถสูริยง เยี่ยมฟ้า ล่าป่าท่าน้ำจง เจริญศุข รุกขเอย จากฝั่งพรั่งพร้อมหน้า หนุ่มน้อยพลอยเพลิน ฯ ๒๑๖ ๏ ล่วงทางบางขวากคุ้ง เขดไพร เหนแต่แร่รก[๒๗๗]ไคล เคลือบคล้ำ ซ้ายขวาป่าสูงไสว ว่างย่าน บ้านเอย เด็กใคร่ไปปลายน้ำ สนุกแท้แควเหนือ ฯ ๒๑๗ ๏ นึกนามสามชุกถ้า ป่าดง เกรี่ยงไร่ได้ฟ่ายลง แลกล้ำ เรือค้าท่านั้นคง คอยเกรี่ยง เรียงเอย รายจอดทอดท่าน้ำ นับฝ้ายฃายฃอง ฯ ๒๑๘ ๏ นางเกรี่ยงเสียงเพราะพร้อง กหนองกแหนง สาวผูกลูกปัดแดง ประดับพร้อย คิ้วตาน่านวลแตง ตล[๒๗๘]หม่อม จอมเอย แค่ง[๒๗๙]ทู่หูยานย้อย อย่างลว้าพาคลาย ฯ ๒๑๙ ๏ สามเพงเลงสะล่างไม้ ไพรสน[๒๘๐] ป่าใหญ่ใช่เขดคน ฃาดบ้าน ร่มรื่นชื่นชมชล ชุ่มแต่ แร่เอย ปลาว่ายสายสินสอ้าน สอาดตื้นพื้นทราย ฯ ๒๒๐ ๏ ปลาชนางคว้างแคว้งว่าย ลายแล เลื่อมเลื่อมเล่ตุกแก กดิบกเดี้ย ไข่ฉะนางอย่างฝักแค เฃียวฉอุ่ม ชุ่มเอย สร้อยซ่ากากดเพลี้ย พล่านน้ำคล่ำทาง ฯ ๒๒๑ ๏ ไอ้บ้าอ้าปากกว้าง หางแดง ซิวสูบสีเสียดแซง แซกซ้อน กรีมกรายว่ายเวียรรแวง รวังม่าย หมายเอย ฝักดาบปลาบเปลือยหล้อน แฉลบหว้ายสายสินธุ์ ฯ ๒๒๒ ๏ ปลาตเพียนเวียรว่ายเคล้า คลอเรือ เกล็จเคลือบเหลือบเหลืองเหลือ เลื่อมพร้อย ปลาเสือมุ่งเหมือนเสือ ส่ายโบก กโชกแฮ หางไก่ใช่หางช้อย ชแล่มหว้ายร่ายเรียง ฯ ๒๒๓ ๏ นานาปลาน้ำถิ่น หินทราย ชมเล่นเหนปลาดหลาย เล็กน้อย ทางเปลี่ยวเที่ยวถึงปลาย น้ำเล่า เจ้าเอย บนบกนกกระเตนกระต้อย ต่างร้องซ้องเสียง ฯ ๒๒๔ ๏ ถึงรวางว่างบ้านชื่อ ชัดหอม หอนประดู่ปรูพยอม ยื่นย้อย ดอกกระดึงพึ่งแตนตอม ต่อร่อน ว่อนแฮ นกพริกจิกจับห้อย หกหิ้วพลิ้วแพลง ฯ ๒๒๕ ๏ ถึงแก่งแห่งท้ายย่าน บ้านทึง หินแร่แก่เก่าตรึง กรวดก้อน ลงเข็นเล่นน้ำอึง อาบชุ่ม หนุ่มเอย เยนสบายหายร้อน เรื่อยร้องลองลำ ฯ ๒๒๖ ๏ เอนหลังฟังดอกสร้อย สักระวา ร้องรับขับเสภา เพื่อนพร้อม ลำนำคร่ำครวนหา หวนเอก วิเวกเอย ผอยหลับรับเสียงซ้อม เสนาะน้ำคำครวน ฯ ๒๒๗ ๏ อยุดเรือเหนือวัดเงื้อม เงาโพ รื่นร่มรมยศุกโข[๒๘๑] ค่าง[๒๘๒]คุ้ง วัดมีที่พระอุโบ สดที่ กดีแฮ เหนพระศรทาหมุ้ง[๒๘๓] มั่นสร้างทางบุญ ฯ ๒๒๘ ๏ จัดแจงแต่งตบะเหลื้อม ลายทอง เทียรทูบ[๒๘๔]ท่วยแก้ว[๒๘๕]รอง ดอกไม้ ลูกพลับกับกระเทียมดอง ถวายคนะ พระเอย ย่ามร่มสมภารได้ รับพร้อมน้อมถวาย ฯ ๒๒๙ ๏ ตวันเยนเหนพระพร้อม ล้อมวง ตีปะเตะตะกร้อตรง คู่โต้ สมภารท่านก็ลง เล่นสนุก ขลุกแฮ เข่าค่างต่างอวดโอ้ อกให้ใจหาย ฯ ๒๓๐ ๏ อยุดกระกร้อฬ่อไก่ตั้ง ตีอัน ผ้าพาดบาตเหล็กพนัน เหน็บรั้ง ไก่แพ้แร่ขบฟัน ฟัดอุบ ทุบเอย เจ้าวัดตัดเรือตั้ง แต่งเหล้นเยนใจ ฯ ๒๓๑ ๏ เสียเทียรเสียทูบซ้ำ เสียสัทา[๒๘๖] เสียที่มีกระมลมา โนศน้อม เสียดายฝ่ายศาศนา สัมนะ[๒๘๗] พระเอย เสียน่าตาหูพร้อม เพราะรู้ดูเหน ฯ ๒๓๒ ๏ จวนค่ำจำค้างย่าน บ้านทึง ถอยหนีที่วัดอึง แอบคุ้ง ตรวดน้ำร่ำรำพึง แผ่ทั่ว ตัวเอย ให้เหล่าเจ้าป่าถุ้ง เทพสริ้นดินสวรร ฯ ๒๓๓ ๏ เหมือนรู้ผู่เถ้า[๒๘๘]ท่าน ทังสอง เมียนากนามผัวทอง ผ่องแผ้ว มาหาพ่าฃาวฃอง คำนับ รับเอย ท่านช่วยอวยภรแล้ว เล่ารู้บูราณ ฯ ๒๓๔ ๏ ฝ่ายตาอายุร้อย ญี่สิบแถม ยายสิบแปดปีแกม กับร้อย ตามองช่องเขมแหลม ตลอดแน่ แม่เอย[๒๘๙] ฟันปากหมากเฆี้ยว[๒๙๐]จ้อย แจ่มอ้วนนวลฃาว ฯ ๒๓๕ ๏ ผู้เถ้าเล่าเรื่องอย้าน[๒๙๑] บ้านทึง ท้าวอู่ทองมาถึง ถิ่นถุ้ง[๒๙๒] แวะฃอเชือกหนังขึง เขาไม่ ให้แฮ สาปย่านบ้านเขดคุ้ง คี่ทึ้งทึงแปลง ฯ ๒๓๖ ๏ วัดทร่างข้างคุ้งย่าน บ้านทึง ชื่อชัดวัดคี่ทึ้ง ถูกต้อง ผู่เถ้าเล่าเรื่องจึง จะแจ้ง แสดงเอย ท่านนั่งสั่งสอนพร้อง พร่ำไว้ไม้ตรี[๒๙๓] ฯ ๒๓๗ ๏ ได้ครูผู่เท่าทั้ง ยายตา สมมุติดุจะเทวดา บอกเหล้า[๒๙๔] ทายทักลักขณะรา ศรีทั่ว ตัวเอย จอดน่าท่าผู่เถ้า ท่วน[๒๙๕]ห้าราตรี ฯ ๒๓๘ ๏ ตวันเที่ยงเสียงวิ่งแหร้ แซ่สนอง เสือตบขบภิขุ[๒๙๖]สอง รูปม้วย ต่อไก่ไล่นกคนอง นามเทศ เกด[๒๙๗]แฮ เสือฟัดกัดกินด้วย บาปซ้ำกรรมหนา ฯ ๒๓๙ ๏ ต่อนกยกพเนียดตั้ง บังกาย เสือฉีกซีกโครงทลาย ทลักท้อง กินตับกับตโพกหาย เหนน่า ขาเอย ภิขุทุศีลต้อง โทษนั้นทันตา ฯ ๒๔๐ ๏ ต่อไก่ไม่สู้ฟาด ฃาดใจ ที่อยู่ปู่เจ้าไป หลับเหล้า[๒๙๘] เสือกินซิ่น[๒๙๙]ตับไต ตีนน่อง ท้องแฮ สังเวทเหตุผู่เถ้า ทักแท้แน่จริง ฯ ๒๔๑ ๏ สำเรจรู้ผู่เถ้าช่วย อวยภร สิบประการประกอบกลอน กล่าวไว้ ขอสวัดสัฐาวอร[๓๐๐] ไว้ว่า ลาเอย สองเท่าเฝ้าร้องไห้ ลเหี่ยลห้อยหงอยเหงา ฯ ๒๔๒ [๓๐๑]๏ สงสารท่านสอื้นโอ้ โศกา พลั่งพลั่ง[๓๐๒]หลั่งน้ำตา ตกด้วย หนูหนุ่มชุ่มชลนา นั่งเจ่า เหงาเอย ร่ำว่าท่าไม่ม้วย ไม่สริ้นถวินหวัง ฯ ๒๔๓ ๏เรือออกนอกท่าบ้าน ท่านยาย ย่อไว่[๓๐๓]ไห้สอื้นฟาย มูกย้อย เชาบ้าน[๓๐๔]ท่านทังหลาย แลสลด หมดเอย ไห้มั่งทังใหญ่น้อย นั่งผร้ำ[๓๐๕]น้ำตา ฯ ๒๔๔ ๏ แลลับกลับกลั้นโศก สงสาร หนุ่มน่อยพลอยรำคาร คิดเศร้า ทังหลายฝ่ายบูราณ รักขู่[๓๐๖] ชู้เอย เราพรากจากผู่เถ้า ทุก[๓๐๗]ร้อนห่อนเสบย ฯ ๒๔๕ ๏ ถึงย่านบ้านกระตั้วเหล่า เชาดง[๓๐๘] โกนจุกลูกสาวทรง สอาดสอ้าน เชิญด้วยช่วยแต่งมง คนเกริก ฤกษเอย โกนจุกลูกเชาบ้าน อยู่ค้างกลางคืน ฯ ๒๔๖ ๏ ฟังตีปี่พาดฆ้อง กลองตโภน[๓๐๙] เพลงไทยใส่กลองโยน ยุ่งแท้ เด็กโดดโลดเล่นโขน แขนคอก ออกเอย ร้องขับรับอ้อแอ้ อุบเหล้าเมามาย ฯ ๒๔๗ ๏ เสียงซออ๋ออ่ออ้อ เอื่อยเพลง จับปี่เตร๋งเต้งเต๋ง เต่งต้อง คลุย[๓๑๐]ตรุ๋ยตรุ่ยตรุ้ยเหนง เหน่งเน่ง รนาดแฮ ฆ้องหน่องหนองน่องหน้อง ผรึ่งพรึ้งพรึ่งตโภน ฯ ๒๔๘ ๏ สาวสาวเหล่าเลี้ยงเล่น เต้นรำ ซองหมากฝากหนุ่มนำ เนตรชม้อย โกนจุกลูกเล็กทำ ขวันเล่า เจ้าเอย เนตรซู่หนูหนุ่มน้อย นั่งปลื้มลืมนอน ฯ ๒๔๙ ๏ บ่วงรักดักเด็กต้อง สองตา เปิดปากฝากคำลา เหล่าน้อง ลงเรือเมื่อจะคลา คลอเนตร ทเวทเอย แก่เท่าสาวส่งซ้อง แซ่หน้าอาไลย ฯ ๒๕๐ ๏ บ่วงผูกลูกรักแล้ว แร้วราย ดักพ่อท้อที่กาย แก่แล้ว ห่อนอยู่ซู่สมรหมาย มัติโมฆ โอขเอย[๓๑๑] แต่เหล่าเจ้าลูกแก้ว ก่อร้อนสอนแสลง ฯ ๒๕๑ ๏ หมากพลูบู้หรี่ส้ม ขนมขนุน สาวหนุ่มรุมการุญ รักให้ ผูกมิศ[๓๑๒]คิดขอบคุณ คนเท่า[๓๑๓] สาวเอย ทุกโศกโรคอย่าได้ เดือดร้อนนอนสบาย ฯ ๒๕๒ ๏ จากย่านบ้านกระตั้วแต่ แลดู ศรรักปักทรวงหนู เหน็บช้ำ รักป่าน่าชื่นชู ชมเล่า เจ้าเอย ดูถูกลูกปลายน้ำ หนุ่มต้องหมองหมาง ฯ ๒๕๓ ๏ น้อยน้อยพลอยว่าน้ำ ลำสุพรรณ สาวแก่แลคมสัน สะคร้าน ดูมากว่าสิบวัน ตลอดแว่น แคว้นเอย ไรจุกทุกทุกบ้าน บ่อเว้นเหนสาว ฯ ๒๕๔ ๏ บูราณท่านว่าน้ำ สำคัน ป่าต้นคนสุพรรณ[๓๑๔] ผ่องแผ้ว แดนดินถิ่นที่สูวรรณ ธรรมชาด มาศเอย ผิวจึ่งเกลี้ยงเสียงแจ้ว แจ่มน้ำคำสนอง ฯ ๒๕๕ ๏ ถึงถิ่นสริ้นบ้านป่า โป่งแดง เรือติดคิดขยาดแสยง พยัฆร้าย สวบสวบยวบไม้แฝง ฟุ้งสาบ วาบแฮ สองฝั่งทั้งขวาซ้าย สัต[๓๑๕]ร้องซ้องเสียง ฯ ๒๕๖ ๏ คลองกระเสียวเปลี่ยวป่ากว้าง ทางโขลง เคยถิ่นกินโป่งโทง เที่ยวเร้น ฃามช้างต่างจัดโจง กระเบนกระบิด ตี้ดแฮ เก็บกรวดอวดกันเหล้น ตลอดน้ำลำทาง ฯ ๒๕๗ ๏ คุ้งขวางบางแวกตื้น พื้นทราย กรวดกระจ่างพร่างพรายลาย เลื่อมพร้อย เหมือนเม็จ[๓๑๖]เพชรัตราย แอร่มอร่าม งามเอย ฉุนว่าแววแก้วก้อย นพเก้าวาวแหวน ฯ ๒๕๘ ๏ กระเบาออกดอกรยับย้อย ห้อยหอม พึ่ง[๓๑๗]หมู่แมงภู่ตอม ไต่เคล้า ว่าสุกลูกงามงอน เงาะป่า พวาเอย กระทุ่มกระถินกลิ่นเร้า รื่นข้างทางจร ฯ ๒๕๙ ๏ รินรินกลิ่นเฟื่องฟุ้ง คลุ้งโขลง ป่านอกดอกสำโรง ร่วงค้าง เหล่าลูกผูกเรือฉโลง ลากวิ่ง จริงแฮ เหมนเช่นเหมนชื่ออ้าง อีกล้ำสำโรง ฯ ๒๖๐ ๏ ถึงหว่างยางพี่น้อง สองยาง เก่าแก่แต่ก่อนปาง ป่าต้น เกิดแร่แง่งอกขวาง ขวากระ รกะแฮ ถูกปวดรวดเร้าล้น สะล่างแหร้[๓๑๘]แง่สลอน ฯ ๒๖๑ ๏ ปลายน้ำลำคุ้งแขบ[๓๑๙] โขดเขิน ขัดค่องต้องติดพเอิญ แอ่งตื้น จอดสองพี่น้องเพลิน พลองสะล่าง ยางเอย ชื่นชุ่มพุ่มพฤกษครื้น คร่อมน้ำลำลหาล[๓๒๐] ฯ ๒๖๒ ๏ ปลาด[๓๒๑]เหลือเรือหนุ่มน้อย ลอยพาย ถึงหว่างต้นยางตาย ตกน้ำ ช่วยฉุดสุดชีพทลาย ทลักเลือด เฝือดแฮ เมียแม่แซ่มาปล้ำ ปลุกร้องซ้องเสียง ฯ ๒๖๓ ๏ ถามเฃาเล่าว่าอ้าย ฟักเฟือน ตีแม่แร่ลงเรือน ร่านร้าย เจ้าสองพี่น้องเหมือน มุ่งปราบ บาปแฮ โพล่งผลักหักคออ้าย ฝัก[๓๒๒]ม้วยด้วยกรรม ฯ ๒๖๔ ๏ ชาวป่าภาศภ[๓๒๓]เศร้า สู่สถาน เราเปลี่ยวเหลียวเหนศาล สองพี่น้อง อารักศักสิทชาน[๓๒๔] เชี่ยวช่วย ด้วยเอย โป่งป่าอย่าแผ้วพ้อง พวกฃ้าอาไศรย ฯ ๒๖๕ ๏ สรวง[๓๒๕]จ้าวพร้าว[๓๒๖]อ่อนกล้วย ด้วยเอย เชิญพี่น้องสองเสวย สว่างร้อน แรกมาอย่าถือเลย ลุกระโทษ โปรดพ่อ ขอแร่แม่เก็จก้อน กับเต้าเจ้ายาง ฯ ๒๖๖ ๏ หนูน้อยพลอยร้องบ่วง สรวงศาร[๓๒๗] เสียงฉ่ำน้ำนมหวาน แว่วก้อง เบิกป่าท่าเทวถาน[๓๒๘] ถูกท่วน ขบวนเอย หนุ่มรับสรัพ[๓๒๙]เสียงซ้อง เสนาะซ้อนกลอนใน ฯ ๒๖๗ ๏ เทียรจุดขุดแร่หลั้น[๓๓๐] ควันเฃียว พลุ่งพลุ่งมุ่งดูประเดียว ดุ่มคล้าย หนุ่มเหนเช่นลิงเหลียว เลื่อนกลับ ลับแฮ ฟุ้งพิศฤทธแร่ร้าย รู้เถ้า[๓๓๑]เจ้าหวง ฯ ๒๖๘ ๏ เหมือนครูผู่เท่า[๓๓๒]แจ้ง แหนงใจ รอขุดจุดเทียรใชย เช่นรู้ ดับพิศฤทธิพระไพร พรมสมุท[๓๓๓] อยุดแฮ เดี๋ยวหนึ่งอึ่งอู้อู้ อ่อนไม้ใหญ่รเนน ฯ ๒๖๙ ๏ ลมลั่นครั่นครึกฟ้า หนาฝน ซู่ซู่หนูวิ่งวน ว่าช้าง เทียรดับกลับมืดมน เหมนเบื่อ เสือเอย จวนค่ำจำอยุดค้าง คิดแก้แร่โพรง ฯ ๒๗๐ ๏ ฃอน[๓๓๔]เรือเหนือน้ำนึก น้อยใจ คราวเคราะ[๓๓๕]เพราะพระไพร พี่น้อง ขัดพระจเชิญไฟ ฟอนซู่[๓๓๖] รู้ฤๅ ทุ่งท่าป่าจะต้อง โตล่งสริ้นถิ่นสถาน ฯ ๒๗๑ ๏ เราถือซื่อสัจสร้าง ศีลทาน แล่งล่า[๓๓๗]ฟ้าดินพญาน ย่อมรู้ หวังแร่แต่บูราณ ระงับโศก โลกเอย จ้าวคิดปิดของขู้[๓๓๘] มนุษนั้นฉันใด ฯ ๒๗๒ ๏ ดึกสงัดสัตสงบคลุ้ม พุ่มพง เยนรย่อบริเวนวง หว่างไว้ เคลิ้มหลับคลับคล้ายองค์ อารัก ทักแฮ เหนสพรั่งนั่งไหว้ ว่าฬ้อฃอสะมา ฯ ๒๗๓ ๏ รูปจ้าวสาวหนุ่มล้วน นวลงาม สองพี่มีเป็นสาม ทั่งน้อง เรียกสองพี่น้องนาม น้องพี่ มีเอย สามแน่แต่คำพร้อง พี่น้องสองชาย ฯ ๒๗๔ ๏ เล่าความตามเรื่องแหร้[๓๓๙] แต่หลัง ใช่คิดบิดเบือนบัง บอกแจ้ง ขัดเคราะเพราะยุก[๓๔๐]ยัง อยู่อย่า มาเลย กายสิทพิศ[๓๔๑]กล้าแกล้ง กลบกลุ้มคลุ้มควัน ฯ ๒๗๕ ๏ รู้ศึก[๓๔๒]นึกเรื่องเจ้า เล่าความ ทราบหมดจดหมายตาม แต่งไว้ โออกตกอับยาม ยุกยาก มากเอย บุญบวดกรวดกระสินให้ แห่งเจ้าเล่าความ ฯ ๒๗๖ ๏ เหมือนรู้ผู่เถ้าเล่า จ้าวแถลง สามอย่างต่างลายแทง ถูกต้อง ใคร่เหนเช่นชี้แจง เจ้าบอก ดอกแฮ ค้างย่านศารพี่น้อง พนัศร้ายหายสูร ฯ ๒๗๗ ๏ รุ่งเช้าเข้าป่ากว้าง ทางโขลง คลองเก่าเท่าลำกระโดง โป่งช้าง ซ้ายฃวาป่าสมอโมง ไม้อุโลก โมกเอย กระแบกกระเบาเสลาสล้าง สลับต้นคนทา ฯ ๒๗๘ ๏ ตามร่องคลองที่เจ้า เล่าความ เด็ดดอดลอดลัดตาม ติดท้าย เลี้ยวลดปลดปลิดหนาม หน่อคลอก ยอกแฮ เสียงแต่เนื้อเสือร้าย ร่านร้องก้องกระหึม ฯ ๒๗๙ ๏ สุดคลองหนองหนึ่งกว้าง อย่างแถลง ที่ถิ่นดินดาดแดง ดุจพร้อง สังเกตเขดขอบแขวง ความที่ ชี้เอย ขึ้นค่าง[๓๔๓]ทางขวาท้อง ทุ่งช้างวางเวง ฯ ๒๘๐ ๏ ภบถ่อบ่อแร่น้ำ ดำนิล เหมือนหมึกปึกปะดิน เดกคุ้ย ปะแต่แร่ปรอดกิน แก่นเท่า เจ้าเอย เนื้อมั่งยังขยี้หยุ้ย[๓๔๔] ยกไว้ไปแสวง ฯ ๒๘๑ ๏ ตัดทางหว่างต้นโตนด โขดสูง เนื้อแยกแตกตื่นฝูง ฝุ่นฟุ้ง แฝงดูหมู่นกยูง ยอบย่อง มองเอย พรายพร่างอย่างศรีรุ้ง อร่ามเพี้ยนเขียนฃน ฯ ๒๘๒ ๏ รำแพนแอ่นอกฉะแง้ แผ่หาง หันร่ายฝ่ายฝูงนาง นกเคล้า ตัวผู่[๓๔๕]อยู่กลางกาง กลมปีก หลีกเอย ก้อกรีดขีดเขี่ยเท้า ท่าฟ้อนอ่อนเอียง ฯ ๒๘๓ ๏ ด้อมดูหมู่มยุรย้าย ร่ายรำ เยี่ยงย่างนางรบำทำ ท่าฉะม้าย เคยดูคู่เคียงรบำ รเบงกลับ ลับเอย เหนแต่ฝูงยูงคล้าย นุชฟ้อนงอนงาม ฯ ๒๘๔ ๏ ฝ่ายฝูงยูงบ่อรู้ สู่สม สังวาดชาติเช่นพรม พระพร้อง ตัวภู่ฟู่ฟองกลม เมียชื่น กลืนแฮ เกิดไข่ได้พวกพ้อง เพื่อส้องฟองกสิน ฯ ๒๘๕ ๏ หนุ่มหนูพรูไล่พร้อม ล้อมยูง ปีกกระพือฮือฝูง ฟ่องฟ้า ตานโดดโขดทรายสูง สมเล่า เจ้าเอย เหนรอบขอบเขดหน้า สนุกแท้แลเพลิน ฯ สรล้วน ๒๘๖ ๏ เฃาเฃียวโขดคุ่มขึ้น เคียงเคียง ร่มรื่นรุกขรังเรียง เรียบร้อย โหมหัดหิ่งหายเหียง หัดหาด แฮ่ว[๓๔๖]แฮ ย่างใหญ่[๓๔๗]ยอดยื่นย้อย โยกโย้โยนเยน ฯ ๒๘๗ ๏ เลี้ยวทางหว่างช่องไม้ ไผ่เหลือง ปะแต่แร่กรัด[๓๔๘]เรือง ร่วงรุ้ง ย่องเหยียบเลียบลำเหมือง ไม้ชื่น รรื่นเอย หอมกระถินกลิ่นฟุ้ง เฟื่องฟื้นชื่นใจ ฯ ๒๘๘ ๏ สุดเหมืองเยืองขึ้นค่าง หว่างเนิน ล้วนแร่แก่เก่าเกิน เก็บทิ้ง พลวงเหล็กเด็กสดุดเดิน กระโดดค่าม ตามแฮ ชมเล่นเหนเกลื่อนกลิ้ง กลาดสล้างอย่างฝัน ฯ ๒๘๙ ๏ ลงเนินเดินป่ากว้าง วางเวง ลมลั่นครั่นครืนเครง ครึกครื้น ควายเถื่อนเกลื่อนกลุ้มเกรง เกรียวโห่ โร่แฮ ป่าใหญ่ไม้ร่มชื้น ช่อช้อยย้อยไสว ฯ ๒๙๐ ๏ พิศพวงดวงดอกไม้ ไพรพนม รยับรย้าน่าชม แช่มช้อย ม่วงโมกโศกสุกกรม กรวยกร่าง สล้างเอย ดอกดกนกน้อยน้อย เหนี่ยวไซ้ไส้เพกา ฯ ๒๙๑ ๏ ดูเดียวเปลี่ยวอกอ้าง ว้างเอย คิดใคร่ได้คนเคย คู่ชี้ คลอเคล้าเฟ่า[๓๔๙]ชื่นเชย ชมนก หกแฮ ถามไถ่ได้กระจู้กระจี้ กระแจะแต้มแก้มหอม ฯ ราชสีห์เทียมรถ ๒๙๒ ๏ ยน[๓๕๐]โศกยามเศร้ายิ่ง ทรวงเยน คิดสุดขัดแสนเขน[๓๕๑] โศกไข้ หวนหนาวหากนึกเหน หน้าแห่ง น้องแฮ ดวงจิตเด็จจากได้ จึ่งดิ้นจำโดย ฯ ๒๙๓ ๏ เสลาสลอดสลับสล้าง สลัดได สอึกสอะสอมสไอ สอาดสอ้าน มแฝ่มฟาบมเฟืองมไฟ มแฟบมฝ่อ พ่อเอย ตขบตขาบตเคียนตคร้าน ตคร้อตไคร้ตเคราตครอง ฯ ๒๙๔ ๏ ถึงธารบ้านเกรี่ยงร้าง กลางดง ไร่ฟ่าย[๓๕๒]หมายมั่นคง คิดค้าง รอนรอนอ่อนอัศดง แดดพยับ ลับเอย ภักผ่อนนอนเรือนห้าง ก่อให้ไฟโพลง ฯ ๒๙๕ ๏ เหล่าลูกถูกส้มทับ พลับจีน หักฮ่าง[๓๕๓]ต่างหัดปีน คล่องแขล้ว[๓๕๔] เหนื่อยนอนอ่อนมือตีน ต่างรงับ หลับเอย ดึกดื่นฟื้นฟังแหว้ว วิเวกวิ้วหวีวโหวย ฯ สกัดแคร่ ๒๙๖ ๏ หนาวลมห่มผ้าห่อน หายหนาว ฟ้าพร่ำน้ำค้างพราว พร่างฟ้า เด่นเดือนเกลื่อนกลาศดาว ดวงเด่น ใจเปล่าเศร้าซบหน้า นึกน้องหมองใจ ฯ ๒๙๗ ๏ ไร่เกรี่ยงเสียงหลอดโหร้ โหร่เสียง โหว่งโหว่งโรงรายเรียง รับพร้อง หว่างไม้ไก่ขันเคียง เสียงเอ่ก อี๋เอ้กเอย ยามดึกนึกนุชน้อง นิ่งเศร้าเปล่าทรวง ฯ ๒๙๘ ๏ จังหรีดกรีดกริ่งร้อง ซ้องเสียง แหร่แหร่แม่ม่ายเรียง รับซ้อง จักกจั่นสนั่นสำเนียง เสนาะเรื่อย เฉื่อยเอย ผี่ผี่วหวิวโหวกร้อง รอบฃ้างวางเวง ฯ ๒๙๙ ๏ ค่อนคืนดื่นดึกแท้ แม่เอย เกรี่ยงไร่กระไรเลย ล่าเนื้อ ด่องด่องย่องเหยาะเงย ฉโงกฉะงัก ทักแฮ ปลุกหนุ่มกุมฃวานเงื้อ ผงะร้องซ้องเสียง ฯ ๓๐๐ ๏ ถามไถ่ใช่เหล่าร้าย กรายมา พูดเล่นเป็นคนชรา รักใขร้[๓๕๕] ถามชี้ที่ว่านยา รยะย่าน บ้านเอย ชื่อกวั่ง[๓๕๖]สั่งซ้ำให้ แวะเข้าเย่าเรือน ฯ ๓๐๑ ๏ ลูกปัตตัดให้สี่ สิบใบ เกรี่ยงชอบยอบยิ้มลไม ใส่ข้อ หมากพลูสู่สมใจ จันอับ พลับเอย ถามกวั่งนั่งพูดจ้อ จวบแจ้งแสงสูร ฯ ๓๐๒ ๏ รุ่งเช้าเข้าบ้านเกรี่ยง เลี้ยงเหลือ แกงฟักผักพรีกมเฃือ ค่างปิ้ง อึ่งแย้แช่เขม[๓๕๗]เกลือ เกลียดขะยั่น กลั้นแฮ เด็กบ่อชอบลอบทิ้ง ท่วยขว้ำ[๓๕๘]ซ้ำแสยง ฯ ๓๐๓ ๏ หญิงชายฝ่ายเกรี่ยงล้อม พร้อมเพรียง รักหนุ่มอุ้มแอบเคียง ใคร่พร้อง สาวแก่แม่ม่ายเมียง มุ่งขยิ่ม ยิ้มแฮ ทักเพรียกเรียกพี่น้อง นั่งเฝ้าเคล้าเคลีย ฯ ๓๐๔ ๏ น้อยน้อยคอยหลีกเหลี้ยง เมียงเมิน หญิงฉุดยุดหยอกเอิญ แอบฃ้าง ผลักไสไล่เล่นเพลิน พลอยรรื่น ชื่นเอย รุมรักชักชวนค้าง คิดหน้าอาไลย ฯ ๓๐๕ ๏ ลูกปัดตัดแจกถั้ว[๓๕๙] ตัวคน หมดย่ามตามยากจน จัดให้ ลาจากหยากตรมปรน นิบัดหนุ่ม อุ้มเอย ตากวั่งซั่งบูเรได้ เพื่อนด้วยช่วยนำ ฯ ๓๐๖ ๏ ตามเกรี่ยงเลี่ยงเลี้ยวลัด ตัดทาง หนามไหน่ไม่มีรคาง ค่าง[๓๖๐]เท้า ดงยาป่าฝิ่นฝาง ฟุ้งรศ โอสถเอย ต่างต่างย่างทรายเปล้า โปล่งฟ้าชาเกลือ ฯ ๓๐๗ ๏ ปรายปรูปู่เจ้าเจด ตพังคี ลักกระจั่น[๓๖๑]ขันใชศรี[๓๖๒] แซ่ม้า ใครเครือเดื่อดีหมี มื้อเหลก[๓๖๓] เดกเอย เฃามวกรวกรกฟ้า ฝิ่นต้นคนจาม ฯ ๓๐๘ ๏ กทกรกกกกนาก[๓๖๔]น้ำ ใจใคร ราชดัตสลัดได ไข่เหน้า พิษนาดพาดไฉน นากกภด กรดเอย สอึกสอมซมเช้า[๓๖๕] ชิ่งช้าชาลี ฯ ๓๐๙ ๏ มหาสดำคำไก่ต้น ทนดี หางตเค่เนระภูศรี ซ่มกุ้ง ชาเลือด[๓๖๖]เหมือดคนมี สมอภิเภก เอกเอย ลมป่วนหวนหอมฟุ้ง เปลือกไม้ใบยา ฯ ๓๑๐ ๏ กำยานก้านกิ่งช้อย ย้อยยาง คิดใคร่ได้สำอาง อบน้ำ ยามไร้ไม่มีนาง เสน่หพี่ นี้เอย สรี้นกลิ่นสรี้นศุขซ้ำ โศกเศร้าเช้าเยน ฯ ๓๑๑ ๏ ฉลูดโลดโกฎเก้าค่า ตาเสือ มเดื่อดินขมิ้นเครือ ครอบฟ้า กรันเกราเค่าเยนเหนือ หนอนตยาก[๓๖๗] ซากเอย หวายตมอยข่อยคล้า ขลู่ขล้อสมอไทย ฯ ๓๑๒ ๏ หนามหันสันพร้าพัก[๓๖๘] แพวแดง สหัศคุนสมุลแวง สวาดเอื้อง สลอดเสลาเหล่ากระเจี้ยงแจง กำจัด อัดเอย หนุ่มอยุดขุดครบเขรื้อง ห่อผ้าลว้าศพาย ฯ ๓๑๓ ๏ เกรี่ยงนำตำแหน่งแหร้ แลหลาย ทุบแหลกแตกเนื้อพราย พร่างพร้อย เหมือนรู้ผู่เท่าทาย ถิ่นแร่ แม่เอย ชมเล่นเยนบ่ายคล้อย คล่ำเนื้อเสือขะนอง[๓๖๙] ฯ ๓๑๔ ๏ หวังปะพระปรอดรื้อ ดื้อเดิน พลอยกวั่งสังบูเรเพลิน พลอดพร้อง หลีกหนามค่ามโขดเขิน พนัศรื่น ครื้นเอย ลำฦกนึกขนิด[๓๗๐]น้อง เสน่หเต้าเคล้าคลอ ฯ ๓๑๕ ๏ ดงมเกลือเหลือดกล้ำ ดำเหลือ เล่หม่อมย้อมมเกลือ กแจะให้ ใจหม่อมย่อมเหมือนเกลือ กลิ่นร่ำ ดำเอย ดำเทือกเปลือกแก่นไสร้ ซี่นต้นผลดำ ฯ ๓๑๖ ๏ เดินดงวงหว่างเวิ้ง เซิงสูง รื่นร่มชมฉมันฝูง ฝ่าน[๓๗๑]เนื้อ เนินไม้ใหญ่ยางยูง พยอมย่อม หอมเอย ชุ่มชื่นกลืนกล้ำเกลื้อ กลิ่นเกลี้ยงเพียงสุคน[๓๗๒] ฯ ๓๑๗ ๏ ค่ามป่งลงฮ่วงน้ำ ค่ำเยน ปะแต่หมอต่อกเตน ตกกลิ้ง หมอตายฝ่ายนกเปน ปล่อยโปรด โทษเอย ย่ามพ่า[๓๗๓]พร้ากะทอทิ้ง ไท่[๓๗๔]เฃ้ายาวยาน ฯ ๓๑๘ ๏ สิ่งของต้องแต่งตั้ง บังสกุน ปลงพระอศุภบุญ แบ่งให้ กรวดน้ำร่ำการุญ เกรี่ยงกราบ ราบเอย เถ้ากวั่งสังบุเรได้ ดาบหญ้าม[๓๗๕]ตามประสง ฯ ๓๑๙ ๏ จากศภพลบค่ำคลุ้ม พุ่มพง ป่าว่านย่านหย่อมดง แด่นลว้า[๓๗๖] ตามเกรี่ยงเลี่ยงลัดลง แหล่งฮ่วย[๓๗๗] กวยแฮ หักฮ่าง[๓๗๘]ค้างที่ถ้า ถิ่นน้ำลำธาร ฯ ๓๒๐ ๏ เกรี่ยงสองกองกิ่งไม้ ใส่เพลิง โพลงพลุ่งฟุ้งฟอนเซิง สว่างฟ้า กวางปีบถีบป่ากเจิง กจัดถิ่น สิ้นแฮ ดงว่านกำยานรย้า รเยือกข้างหว่างเฃา ฯ ๓๒๑ ๏ เหล่าเกรี่ยงเลี้ยงหนุ่มน้อย อ้อยแตง มันเผือกเลือกจัดแจง จุดไต้ เดือนหนึ่งพึ่งรวงแสวง หวานฉ่ำ ล้ำเอย เอมอิ่มยิ้มแย้มได้ เกรี่ยงด้วยช่วยรวัง ฯ ๓๒๒ ๏ เหล่าลูกผูกฮ่างห้อย ย้อยโยน ไกวเล่นเจรจาโขน ขับร้อง ชักเชือกเยือกยวบโอน อ่อนสบัด กวัดเอย กล่อมเห่เรไรซ้อง แซ่เหรื้อยเฉื่อยเสียง ฯ ๓๒๓ ๏ เกรี่ยงว่าป่าว่านร้าย ควายงัว เสือบ่อกล้ามากลัว กลิ่นหว้าน เข้าชิดพิศมืดมัว เมาซบ สลบแฮ ต้องย่างค้างไฟร้าน รอดได้ไม่ตาย ฯ ๓๒๔ ๏ เหมือนรู้ดูหว้านสว่าง กลางดง เลื่อมลุกทุกที่ตรง เกิดต้น มืดมืดยืดสว่างวง ว่านชื่อ กระสือแฮ คิดใคร่ไปเที่ยวค้น ขุดบ้างกลางคืน ฯ ๓๒๕ ๏ เกรี่ยงห้ามยามหว้านลุก ถูกตาย แก่[๓๗๙]อย่างไรไม่คลาย คลั่งคลุ้ม จำอยุดสุดเสียดาย ดูอร่าม วามเอย ริ่มห่าง[๓๘๐]ว่างซอกซุ้ม สว่างหว้านด่านดง ฯ ๓๒๖ ๏ ดึกดื่นชื่นชุ่มไม้ ไพรพนม พร่ำพร่ำน้ำค้างพรม พร่างฟ้า กลิ่นว่านซ่านส่งลม กระหลบกรุ่น อุ่นเอย ยิ่งมืดครืดสว่างกล้า กลิ่นกลุ้มคลุ้มเมา ฯ ๓๒๗ ๏ หากครูรู้แก้ว่าน ท่านสอน เศกขะมิ่น[๓๘๑]กินจึ่งนอน นั่นได้ เกรี่ยงเมาเหล่าลูกถอน ให้ขะมิ่น กินแฮ เมาส่างต่างกราบไหว้ ว่าขมี้นกินหาย ฯ ๓๒๘ ๏ ยามสามยามพิศหว้าน ซานซึม เพลิงดับกรับเสียงกระหึม เห่าหื้อ ว่านคนบ่นพึมพึม พูดค่าง[๓๘๒] ห้างแฮ กบเขียดเอียดอึงอื้อ อึ่งร้องซ้องเสียง ฯ ๓๒๙ ๏ กาแกแต่แว่วแหว้ว แจ้วเสียง ไก่กุกลูกเจี๊ยบเรียง รอบห้าง หนุ่มฟังนั่งมองเมียง หมายไก่ ใกล้แฮ เกรี่ยงใส่ไฟค่างหล้าง[๓๘๓] ดับสิ้นกลิ่นยา ฯ ๓๓๐ ๏ เกรี่ยงชวนจวนสว่างหว้าน ซ่านแสลง ต่อแดดแผดแสงแขง ค่อยเศร้า อยู่ชิดพิศร้ายแรง ร้อนทั่ว ตัวเอย หนีออกนอกดงเข้า เขดลว้าพาเดิน ฯ ๓๓๑ ๏ สามยามตามเกรี่ยงอย้อง[๓๘๔] มองทาง เดือนแหว่งแสงรางราง เรี่ยไม้ เกรี่ยงเราเป่าหลอดพลาง เพลิงชุด จุดแฮ ออกจากปากดงได้ แด่นลว้า[๓๘๕]ป่าสูง ฯ ๓๓๒ ๏ หึ่งหึ่งพึ่ง[๓๘๖]เรียกร้อง ก้องกหึม หมีบ่นด้นดุ่มพึม พุ่มไม้ เยนเยียบเงียบเงางึม สงบสงัด สัด[๓๘๗]เอย ฟ้าพร่ำน้ำค้างไห้ รเยือกเนื้อเหลือหนาว ฯ ๓๓๓ ๏ จวนรุ่งฟุ้งดอกไม้ ไพรพนม รื่นรื่นชื่นอารม เรื่อยริ้ว ร่วงหล่นบนเผ้าผม ผอยถูก ตมูกเอย ลมผ่าวหนาวดอกงิ้ว ง่วงเศร้าเหงาหงิม ฯ ๓๓๔ ๏ หนาวลมห่มพ่าแก้ แม่เอย หนาวที่ใจใครเลย จแก้ ยามรุ่นอุ่นอกเคย เคียงคู่ อยู่แฮ ยามเท่า[๓๘๘]เปล่าทรวงแท้ เที่ยวค้างกลางดง ฯ ๓๓๕ ๏ เกรี่ยงเราเป่าหลอดโหล้ง โหว่งดัง สำเหนียกเรียกรว้า[๓๘๙]ฟัง ฝ่ายบ้าน ข้างเฃาเป่ารับระวัง วิเวกโร่ โหร่แฮ รู้ชัดลัดเข้าหญ้าน หย่อมลว้ามาคอย ฯ ๓๓๖ ๏ เกรี่ยงปะละว้ารับ นับถือ พาเค่าเย่าเรือนครื[๓๙๐] พี่น้อง โหมไฟใส่ฟืนฮือ ให้นั่ง อังเอย เช้าเพื่อนเกลื่อนมาพร้อง พรกพร้อมล้อมสลอน ฯ ๓๓๗ ๏ ลว้าเถือเนื้อสดให้ ไส่กระบุง หนุ่มแต่งแกงเผ็ดปรุง เปราะพร้อม กินเค่า[๓๙๑]เหล่าเกรี่ยงมุง มองปาก อยากแฮ เสจสับ[๓๙๒]กับเกรี่ยงล้อม กทะลี้มชิมแกง ฯ ๓๓๘ ๏ ร้องอร่อยพลางซดกลุ้ม หนุ่มสาว แม่ลูกมูกฟูมยาว ยืดย้อย มด[๓๙๓]เนื้อเหื่อโทรมพราว พร่ำอร่อย น้อยฤๅ กอดหนุ่มอุ้มหนูน้อย น่าได้ไว้ผัว ฯ ๓๓๙ ๏ วานแกงแต่งพรีกพร้อม ล้อมดู ครกใหญ่ไส่โขลกครู ครอบให้ กวางป่าฮ่า[๓๙๔]กระทะหู ห้อมซด หมดแฮ อิ่มอกยกมือไหว้ แวดล้อมพร้อมเพรียง ฯ ๓๔๐ ๏ สาวสาวเหล่าลูกลว้า หน้าชม ยิ้มย่องผ่องผิวผม ผูกเกล้า คิ้วตาน่านวลสม เสมอฮ่าม[๓๙๕] งามเอย แค่ง[๓๙๖]ทู่หูเจาะเจ้า จึ่งต้องหมองศรี ฯ ๓๔๑ ๏ น้อยน้อยพลอยว่าลว้า หน้านวล ยุทหยอกนอกเสื้อสวน[๓๙๗] แซ่ซ้อง สาวสาวเหล่าลว้ากวน กอดหนุ่ม อุ้มเอย ปล่ำ[๓๙๘]เล่นเช่นพี่น้อง นึกหน้าปรานี ฯ ๓๔๒ ๏ ตาลวด[๓๙๙]ยวดยิ่งลว้า ป่าเฃียว เคยปะพระเจดีเดียว เที่ยวด้วย ลาสาวเหล่าลว้าเกรียว กรูส่ง ดงเอย เกรี่ยงเลือกเผือกมันกล้วย แบกบ้างทางไกล ฯ ๓๔๓ ๏ ลวดลว้าพาเลี้ยวลัด ตัดทาง ไผ่ป่าหนาหนามกลาง กลับเกลี้ยง พ้นไผ่ไม้ยูงยาง ยามหล่น ผลเอย ลูกร่อนว่อนเวียรเหลี้ยง หลีกต้นหล่นไกล ฯ ๓๔๔ ๏ ลูกยางอย่างลูกน้อย ถ่อยสถุน[๔๐๐] ไม่รักศักศรีกระกุน[๔๐๑] เก่งก้อ ครูสอนห่อนเหนคุน คิดออก นอกเอย ปลิ้นปลอกหลอกหลอนฬ้อ เล่ต้นผลยาง ฯ ๓๔๕ ๏ เยนชื่นรื่นร่มไม้ ไพรรหง เปนป่ากฤศนาลง สลับไม้ โกร๋นเกราะเผาะผุะผง ผุยล่อน กร่อนเอย กฤศนางว่าครื[๔๐๒]ไสร้ พุะไม้ใหญ่พยูง ฯ ๓๔๖ ๏ ขึ้นเนินเดินใกล้ชิด กฤศนา หอมรื่นชื่นนาสา สูดซ้ำ สมมุดดุจดังทา แป้งกแจะ และเอย ใครไม่ได้ให้น้ำ กุหลาบกุหล้อยน้อยใจ ฯ ๓๔๗ ๏ ฃาดขะมิ่นสรี้นแม่เลี้ยง ลูกเอย สารภีพ่อเคย ขัดเนื้อ บุญนากยากไร้เชย เช่นกลิ่น ขมิ้นแฮ ถึงไม่เหลืองเรืองเหรื้อ ร่ำง้อฃอหญิง ฯ ๓๔๘ ๏ หนุ่มหนูรู้อบผ้า หาหอม ดอกไม้ไส่ห่อสนอม แนบไว้ ขาดแป้งแต่งตัวมอม มีดอก ไม้เอย ต่างฝูก[๔๐๓]ลูกนอนได้ นุ่มเนื้อเจือหอม ฯ ๓๔๙ ๏ อกเอยเคยขู้พลอด ฉอดเสียง ตกเถื่อนเพื่อนกับเกรี่ยง รว้า ยามมีที่รักเคียง ค่างค่อน ฉออน[๔๐๔]เอย ยามยากบากเบือนหน้า นึกน้องสยองแสยง ฯ ๓๕๐ ๏ ทางร่มลมรื่นเหรื้อย เชื่อยโชย หอมสุกกรมยมโดย ดอกไม้ ผิละพวงกลิ่นโรย รริกร่อน ว่อนเอย ตูมตาดกลาดหล่นใกล้ เกลื่อนข้างทางเดิน ฯ ๓๕๑ ๏ ตวันเที่ยงเลี่ยงเลียบน้ำ ลำธาร ภบที่ศีลาลาน ฦกซึ้ง อยุดยั้งนั่งสำราญ ร่มโศก ฉโงก[๔๐๕]เอย ชื่นฉ่ำน้ำอ่อนอึ้ง อาบเหล้น[๔๐๖]เยนสบาย ฯ ๓๕๒ ๏ หนูหนุ่มทุ่มท่องน้ำ ลำลหาน ฟุ้งฟาดสาดสายสนาน สนุกบ้า ลวดกวั่งซั่งบูเรบูราน เรียนหนุ่ม กระทุ่มเอย เด็กอ่อนสอนเกรี่ยงลว้า ว่ายน้ำสำราน ฯ ๓๕๓ ๏ เกรี่ยงเลือกเชือกชิ่งช้า ช่วยแขวน หนุ่มหนุ่มรุมไกวแสน สนุกล้ำ เจรจาว่าถวายแหวน หวังเหาะ เคราะแฮ วัน[๔๐๗]ฃาดพลาดโพล่งน้ำ สนั่นร้องซ้องเสียง ฯ ๓๕๔ ๏ น้ำใสไหลเลื่อนช้า ปลากริม กระกรับเกราะเราะเรียงริม ร่มไม้ ศรีศะตะกั่วพิม พาตพาก[๔๐๘] มากเอย ปักเป่า[๔๐๙]เหล่าหลดไหล้ แฉลบเลี้ยวเที่ยวสลอน ฯ ๓๕๕ ๏ แห่งตื่น[๔๑๐]พื้นกรวดแก้ว แวววาว วาววับจับพฤกษพร้าว[๔๑๑] พร่างน้ำ นิลบ้างหล่าง[๔๑๒]เหลืองขาว เฃียวแข่ง แดงเอย ช้อนคึ่น[๔๑๓]มึนมัวคล้ำ เคลือบคล้ายสลายสลัว ฯ ๓๕๖ ๏ กลางน้ำคล่ำดอกไม้ ไหลลอย เหล่าหนุ่มสุ่มว่ายคอย แข่งคว้า เด็จกลีบจีบเรือพลอย เพลินเล่น เยนเอย เกรี่ยงว่ายได้ลว้า ว่ายไหม้ไคร่เปน[๔๑๔] ฯ ๓๕๗ ๏ ชุ่มชื่นขึ้นจากน้ำ สำราน ลว้าเกรี่ยงเลี้ยงอ้อยตาน มตาดมต้อง เงาะป่าว่าหวายหวาน วางต่าง ต่างเอย อิ่มชื่นรื่นเริงร้อง รับช้าลาธาร ฯ ๓๕๘ ๏ ตวันบ่ายหายเลื่อยล้า คลาไคล ค่ามโป่งดงเหลกไหล แล่ง[๔๑๕]ขมิ้น ภบเตาเก่าก่อไฟ ผ้าพาด บาตแฮ ตายแน่แร่กินสริ้น ซากเนื้อเหลือของ[๔๑๖] ฯ ๓๕๙ ๏ สงสารท่านที่ม้วย อวยบุญ กระดูกยังบังสกุน เก็บผ้า ย่ามบาตขาดเปนจุน[๔๑๗] จุดใส่ ไฟเอย ตายเปล่าเจ้ากูบ้า บ่อรู้ครูสอน ฯ ๓๖๐ ๏ เหล็กไหลได้แต่บ้า หาแสวง ถูกแร่แม่สารแสลง เหล็กคล้าย หลอมถลุงพลุ่งเพลิงแรง ราวรศ กรดเอย ควันพิศฤทธสารร้าย ร่ำไซ้ไสร้สูร[๔๑๘] ฯ ๓๖๑ ๏ เดินทางหว่างไม้ชัด[๔๑๙] ลัดเฉลียง ลมตกนกสนั่นเสียง แซ่ร้อง ร่ายไม้ไต่มองเมียง เหมือนจัก ทักเอย เพรียกพลอดฉอดเสียงซ้อง แซ่จ้อซอแซ ฯ ๓๖๒ ๏ นกตฃาบคาบตขบเต้น เผ่นโจร[๔๒๐] บ้ารบุ่นขุนแผนโผน ผ่านหน้า เหล่านกหกหิ้วโหน ห้อยไต่ ไม้แฮ ไก่เถื่อนเกลื่อนไก่ฟ้า ฟุบไม้ไซ้ขน ฯ ๓๖๓ ๏ คู่ลา[๔๒๑]โห่โหรโร่โหร้ โห่โหย โภระโดกโหวกวิเวกโหวย แว่วซ้อง ยามยินยิ่งดิ้นโดย เดินหว่าง ทางเอย เฆ้า[๔๒๒]กู่กู๋กู่ก้อง ไก่แก้วแจ้วเสียง ฯ ๓๖๔ ๏ แซ้งแซวแว่วแหว้วพลอด ฉอดเสียง หวีดหว่อจ้อจับเคียง คู่เคล้า นึกเหมือนเพื่อนรักเรียง ร่ำพลอด ฉอดเอย อายนกอกใจเศร้า โศกสอื้นฝืนเดิน ฯ ๓๖๕ ๏ ผงกผงกนกอี่แอ้น[๔๒๓] กระแวนกระเวน กวักเกว่าเหล่ากางเขน แขกเต้า ตัวภู่[๔๒๔]จู่โจมเจน กโจมจับ ทับแฮ ขะมิ่นอ่อนนอนแนบเคล้า คู่ป้อนสลอนเหลือง ฯ ๓๖๖ ๏ หนุ่มหนูดูขมิ้นอ่อน นอนคลอ ใครช่วยทามาหนอ นกขมิ้น เหลืองอ่อนหล่อนลองฃอ ขมิ้นนก ขมิ้นเอย ขมิ้นที่ของน้องสิ้น แซ่งฉอ้อนวอนฃอ ฯ อักษรสาม ๓๖๗ ๏ รวังไพรร่ายร้องกร่อ กร๋อกรอ แอ้แอ่แอ้แอ๊อุลอ เลียบร้อง พญาลอล่อล้อคลอ เคล้าคู่ อยู่แฮ กะหรอดกรอดกร๊อดกร๋อกร้อง กะรอกเต้นเล่นกระแต ฯ ๓๖๘ ๏ ต้อยตี๋วิศ[๔๒๕]ชิศ[๔๒๖]โฉบร้อง ก้องเกรียว ตวี๋ดตวิ๋ดติ๋ดเตี่ยวเตียว เจี่ยวจ้อย ตามทักปักหน้าเจียว เจ้าตี๋วิด กระจิ๋ดเอย เด็กรักทักถามกต้อย กเตาะเต้นเผ่นหนี ฯ ๓๖๙ ๏ กต่ายตุ่นวุ่นวิ่งข้าง ทางเตียน เด็กโดดโลดไล่เฉวียร[๔๒๗] ฉวัดคว้า ทักกระทอล่อเลี้ยวเวียร[๔๒๘] วิ่งลัด สกัดแฮ ล้มลุกคุกเข่าหน้า นิ่วต้องย่องเดิน ฯ ๓๗๐ ๏ ตวันเยนเหนโขดตขุ้ม[๔๒๙] เฃาเฃียว สูงสุดดุจกลีบเกลียว เมฆคลุ้ม เสือกวางต่างกระเกริงเกรียว เกริ่นป่า มาแฮ เดชะพระเจ้าคุ้ม คชร้ายควายเสือ ฯ ๓๗๑ ๏ ถึงถิ่นหินเงื้อมงอก กรอกเฃา หินหลักปักสองเสา ซอกน้อย ลอดเลี้ยวเหนี่ยวหน่วงเถา ลัดา[๔๓๐]ช่วย ด้วยแฮ ลงภุปรุะน้ำพร้อย พร่างคล้ายสายฝน ฯ ๓๗๒ ๏ พระเจดีที่ค่างถ้ำ บุรำบุราน สูงสักหกสอกประมาณ ลม่อมป้อม ปตู[๔๓๑]มีที่ช่องดาน ดันปิด สนิดแฮ ปูนเพชรเขดเฃาล้อม แล่ง[๔๓๒]ไว้ใบลาน ฯ ๓๗๓ ๏ หนูหนุ่มรุมเข้าผลัก ปักกตู[๔๓๓] ปิดห่องของท่านผู่ ภิเศศ[๔๓๔]ไว้ ต่างมองซ่องดานดู แวววับ ลับแฮ สะมาบาปกราบกรานไหว้ หวังผึ้ง[๔๓๕]จึ่งมา ฯ ๓๗๔ ๏ จัดแจงแต่งตั้งธูป เทียรถวาย เข้าตอกดอกไม้ราย รอบล้อม สง[๔๓๖]พระประสุคน[๔๓๗]ปราย ปรุงรศ สดเอย กราบพระประนศน้อม นั่งไต้[๔๓๘]ไทรทอง ฯ ๓๗๕ ๏ จุดเทียรเวียรสว่างเวิ้ง เพิงผา น้ำภุ[๔๓๙]ทลุศีลา ลั่นครื้น ห้วงห้องปล่องคงคา ขังเปี่ยม เปรี่ยมเอย ชื่นชุ่มภูมิภาคพื้น ภิฦก[๔๔๐]หน้าอาไศรย ฯ ๓๗๖ ๏ หาถ้ำค่ำมืดไหม้[๔๔๑] ใคร่เหน สงัดเงียบเยียบเยือกเยน อย่อมไม้ ภบแท่นแผ่นผาเปน ปูนเพช สำเรจเอย ที่อยู่ผู่ภิเศศไว้ ฉวากเวิ้งเพิงเฃา ฯ ๓๗๗ อาไส[๔๔๒]ในเงื้อมฉโงก โกรกผา ที่แท่นแผ่นศีลา เลื่อมแก้ว เทียรธูปบุพ[๔๔๓]บูชา เชิญช่วย ด้วยเอย กราบพระอธิถานแล้ว ลูกน้อยพลอยนอน ฯ ๓๗๘ ๏ เกรี่ยงกวั่งทังลวดลว้า กล้าแขง ฟืนไส่ไฟโพลงแสง สว่างหน้า หุงเค่าเต่า[๔๔๔]ต้มแกง กินเสจ[๔๔๕] สำเรจแฮ นั่งเล่นเยนเยือกฟ้า พร่ำพร้อยฝอยฝน ฯ ๓๗๙ ๏ ลวดว่าป่าปู่เจ้า เฃาโพรง ที่อยู่หมู่ช้างโขลง คล่ำล้อม เยนเช้าเหล่าช้างโยง ฝูงเที่ยว เกรียวแฮ มาปลอดยอดดีด้อม ดอดเข้าเฃาสบาย ฯ ๓๘๐ ๏ ไต้เหนือเสือช้างรอบ ขอบเฃา อยู่แต่นอกสอกเสา แซ่ซ้อง โกรกกรอกซอกแซกเรา ทลุโตล่ง โว่งเอย สัต[๔๔๖]อื่นหมื่นแสนต้อง เติ่งค้างข้างเฃา ฯ ๓๘๑ ๏ เกรี่ยงลว้าป่าปู่เจ้า เขากลัว อยู่แต่นอกกลอกหวัว ไว่[๔๔๗]ซ้อง แสกเส้าเค่ามามัว มืดน่า ตาแฮ เด็กใหญ่ไม่รู้ฉ้อง[๔๔๘] ฉวากโว้งโพรงเฃา ฯ ๓๘๒ ๏ ตาลวดอวดอ้างเริ่ม เดิมที โขลงไล่ไพล่ผลุนหนี เหนี่ยวไม้ เหนปล่องช่องเลกมี มุดลอด ตลอดแฮ จึ่งปะพระเจดีได้ สดับต้นหนหลัง ฯ ๓๘๓ ๏ ฟังผร่ำ[๔๔๙]ตำ[๔๕๐]เรื่องรู้ บูราน ศักสิทพิศฎาน[๔๕๑]ชาญ เชี่ยวแท้ ตรวดน้ำร่ำอธิถาน เทพช่วย ด้วยเอย ขอปะพระปรอดแก้ สดวกได้ใบลาน ฯ ๓๘๔ ๏ น้ำพึ่ง[๔๕๒]ครึ่งจอกตั้ง สังเวย เชิญพระปรอดเสวย หว่างไม้ บุบผาบุชาเชย ช่วยชัก สลักแฮ ฃออ่านลานทองได้ ดุจข้าอาวร ฯ ๓๘๕ ๏ หนึ่งครูผู่ภิเศศส้าง ปางหลัง เชิญช่วยอวยสวัดิหวัง ไว่เท้า[๔๕๓] ประโหญด[๔๕๔]โปรดสัตสัง สารวัด[๔๕๕] สวัดิ[๔๕๖]เอย จึ่งจิตสิทธิแก่กล้า กม่อม[๔๕๗]หมั้นกตันยู[๔๕๘] ฯ ๓๘๖ ๏ อัพิวาท[๔๕๙]ราตน[๔๖๐]หนั้ง ตั้งใจ หวิดหวิดชิดเฉียดไฟ ฟอดผึ้ง เทียรดับกลับจุดไฟ ส่องขเม่น[๔๖๑] เหนแฮ สธุสพระปรอดขรึ้ง จอกแก้วแพรววาว ฯ ๓๘๗ ๏ หญิบขึ้นลื่นหลุดเหล้[๔๖๒] ปรอดเหลว ใสเหน่งเปล่งปลอดเปลว ปลอบช้อน ห่อนเหนเช่นองคเอว เล็ดฟ่าย[๔๖๓] คล้ายแฮ หญิบหลุดปลุดปลิ้นปล้อน เปล่าคล้ายหายสูร ฯ ๓๘๘ ๏ น้ำพึ่งครึ่งกระบอกตั้ง หวังริน ฟอดฟอดปรอดกิน กบปล้อง ควักขึ้นลื่นตกหิน หายเปล่า เล่าแฮ หนุ่มห่อ...[๔๖๔]อยู่ซ้อง แซ่ปล้ำคลำหวาม[๔๖๕] ฯ ๓๘๙ ๏ เกรี่ยงลว้าผ้าขอดเข้า เปล่าหาย ใส่กลักหนักมือหมาย มั่นแท้ กลับลอดปลอดเปล่าดาย เดกกโดด[๔๖๖] โครท[๔๖๗]เอย ลื่นหลุดสุดกลแก้ กิจสึ้งตรึงกระสิน ฯ ๓๙๐ ๏ หายลื่นคืนเข้ากบอก ออกถูน[๔๖๘] รุ่มร่ำน้ำพึ่ง[๔๖๙]สูน ซิ่นม้วย[๔๗๐] ปรอดหายฝ่ายกองกูล ก่อกลับ ดับแฮ เทียรท่วยพลอยหมดด้วย เด็กจ้องส่องแสวง ฯ ๓๙๑ ๏ [๔๗๑]ดึกสามยามสงัดครึ้ม งึมเงา เยนเยียบเงียบขอบเฃา โขดเงื้อม มืดคลุ้มพุ่มกระแบกกระเบา บังปิด มิดเอย แวววับลับแลเหลื้อม ปรอดหร้อน[๔๗๒]ว่อนเวียร ฯ ๓๙๒ ๏ เกือบรุ่งฝูงช้างแซ่ แปร๋แปร๋น กรวดป่ามาแกร๋นแกร๋น เกริ่นหย้าน ฮูมฮูมอู่มอึงแสน สนั่นรอบ ขอบแฮ คึกคึกทึกเสทือนสท้าน ถิ่นไม้ไพรพนม ฯ ๓๙๓ ๏ ต่างตื่นฟื้นสติตั้ง ฟังโขลง ครื้นครั่นลั่นผึงโผง แผดร้อง เกรี่ยงเราเป่าหลอดโหวง โหว่งโว่ โร่แฮ ช้างสงัดบัดเดี๋ยวซ้อง แซ่เข้าเสาหิน ฯ ๓๙๔ ๏ อึกกทึกครึกครื้นนอก กรอกทาง หักค่น[๔๗๓]ต้นยูงยาง ย่ำค้น เหมือนรู้ว่าอยู่กลาง กลีบช่อง ปล่องแฮ จนรุ่งฝูงช้างร้น รุกร้องซ้องเสียง ฯ ๓๙๕ ๏ เกรี่ยงลว้าพาขึ้นฉโงก โกรกสูง แลค่างล่าง[๔๗๔]ช้างฝูง ฟูดฉเง้อ กลิ่นใกล้ไล่โยกยูง ยางค่น[๔๗๕] ต้นแฮ เขย่งคึ้นยื่นงวงเหญ้อ[๔๗๖] ยุดไม้ไต่เฃา ฯ ๓๙๖ ๏ ดูเล่นเหนสนุกหน้า ผาเผิน ตรงกรอกซอกเสาเนิน นั่งพร้อม ช้างยิ่งวิ่งพล่านเพลิน พลอยคว่าง[๔๗๗] ช้างแฮ ช้างแล่นแปร๋นฮูมห้อม หืดฮื้ออื้ออึง ฯ ๓๙๗ ๏ หนุ่มหนุ่มรุมโห่ขว้าง ช้างโขลง มันขเม่นเหนคนโขยง เย่อไม้ ตามุ่งพลุ่งพลามโพลง พลั่งพลั่ง ปลั่งแฮ ฮูมเค่าเสาหินไง้ งัดง้างสล้างสลอน ฯ ๓๙๘ ๏ แลดูหมู่ช้างเถื่อน เกลื่อนโขลง ลุยป่ามาผางโผง พวกพ้อง ยัดเยียดเสียดแซกโยง ยาวยืด มืดแฮ แหงนน่างาเงยซ้อง สลับสล้างค่างเฃา ฯ ๓๙๙ ๏ ช้างบ้างาใหญ่เฟื้อย เปลือยเปลา ทลวงทลึ่งถึงแทงเสา สวบง้าง งากระเด่น[๔๗๘]เผ่นท้าวเทา แทงอีก ฉลีกเอย บ้าเลือดเดือดดุนช้าง อื่นร้องซ้องเสียง ฯ ๔๐๐ ๏ เพลินดูหมู่ช้างคล่ำ ต่ำสูง เตี้ยค่อมปลอมแปลกฝูง เฟ่าฉแง้ ขุดขัด[๔๗๙]งัดยางยูง ยับทับ สลับแฮ จนเที่ยงเสียงเซงแส้ แสบท้องต้องถอย ฯ ๔๐๑ ๏ เกรี่ยงลว้าปลาเค่าน้ำ สำรอง ติดย่ามตามทำนอง น่าไม้ พรีกเกลือเมื่อฃาดของ คิดคู่ หมูเอย อร่อยอิ่มยิ้มแย้มได้ เด็กน้อยพลอยเพลิน ฯ ๔๐๒ ๏ เลียบเดินเนินไม้รอบ ขอบเฃา รื่นร่มชมฉลูด[๔๘๐]เสลา สลับเลื้อย มสังมทรางกร่างกรันเกรา กรวยกระทุ่ม ฉอุ่มเอย เคี่ยมข่อยสร้อยฟ้าเฟื้อย เฟื่องฟุ้งจรุงรวย ฯ ๔๐๓ ๏ มไฟมเฟืองเหลืองอร่ามต้น ผลพวา แมงคุดลมุดษีดา ดกด้วย บูราณท่านปลูกมา มีพืด ยืดเอย ไม้งอกซอกเหวห้วย ดอกห้อยย้อยไสว ฯ ๔๐๔ ๏ มตูมมตาดกลาศกลิ้งหล่น ล้นเหลือ เดกใคร่ได้ไส่เรือ ร่ำค้า เหมือนปลูกลูกดอกเฝือ ฟุ้งตลบ อบเอย อยากอยู่ดูสนุกหน้า นั่งเหล้น[๔๘๑]เยนใจ ฯ ๔๐๕ ๏ เลียบรอบขอบเขตฃ้ำ[๔๘๒] ย่ำเยน มาที่เจดีเหน แห่งถ้ำ น้ำภุปรุะซ่านเซน สาดปิด มิดแฮ ต่อนั่งหลังรับน้ำ ภุไว้ได้เหน ฯ ๔๐๖ ๏ อยากดูซู่[๔๘๓]เปียกน้ำ ตรำหนาว มืดขเม่น[๔๘๔]เหนแวววาว สว่างหว้าน[๔๘๕] ภุน้ำพร่ำพรมพราว หนาวสุด อยุดแฮ ต่างต่างคางสั่นสท้าน สทึกสท้อนถอนใจ ฯ ๔๐๗ ๏ หนาวน้ำซ้ำเปียกผ้า หน้าจ๋อย สุมไส่ไฟโพลงพลอย ผึ่งผ้า เพลิงแรงแฮ่ง[๔๘๖]แล้วคอย ฃึงอื่น ผืนแฮ พร้อมพรั่งทังเกรี่ยงลว้า ไว่[๔๘๗]ตั้งสังเวย ฯ ๔๐๘ ๏ บุบผาสารพัดพร้อม หอมรเหย บำบ่วงสรวงสังเวย สวัดิให้ ผลักดูปตูเผย ภอขเยื่อน เคลื่อนแฮ แย้มช่องสองนิ้วได้ เด็กด้วยช่วยดุน ฯ ๔๐๙ ๏ ในห้องมองมืดกลุ้ม คลุ้มควัน หอมรื่นชื่นกลิ่นจรร[๔๘๘] จากห้อง ผลักอีกกริกกลอนดัน ดุนผลัก หนักแฮ ปตูกลับหับกึงก้อง ปกับแหน้น[๔๘๙]แผ่นผนัง ฯ ๔๑๐ ๏ โยกคลอนห่อนจได้ ไหวสเทือน รู้เท่าเจ้าบิดเบือน บ่อให้ เยนย่ำค่ำคิดเฟือน ไฟไส่ ไว้แฮ ไกลถิ่นสริ้นเทียร[๔๙๐]ไต้ ต่างต้องกองเพลิง ฯ ๔๑๑ ๏ เหมือนรู้ครูเถ้าเล่า เราเหน ถ้ำที่เจดีเปน ป่าซึ้ง เบิกสลักผลักกระดอนกระเดน กระดากกลับ หับแฮ หมดเลี่ยนเทียรน้ำผึ้ง ผักส้าปลายำ ฯ ๔๑๒ ๏ คิดกลับหลับอ่อนสอื้น ตื้นใจ กรีดกริ่งหริ่งเรไร เรื่อยร้อง แจ้วแจ้วแว่วเสียงไส ซอรับ ขับเอย เรื่อยเรื่อยเฉื่อยเสียงซ้อง เสนาะน้ำคำครวน ฯ ฝัน ๔๑๓ ๏ เสียวทราบวาบสว่างเวิ้ง เผิงผา เพียงพระโรงโถงฝา เฟ่า[๔๙๑]ท้าว สี่นางค่าง[๔๙๒]เคียงพญา ยอดยิ่ง หญิงเอย ไว้จุกลูกเล็กจ้าว แจ่มหน้าสง่างาม ฯ ๔๑๔ ๏ ท้าทับจับปี่จ้อง ลองซอ พร้อมพรั่งนั่งเรียงรอ เรียบร้อย กระษัตรหัฐ[๔๙๓]จบฃอ คำขับ สดับแฮ ยินชื่อฦๅเลื่องถ้อย เทพท้าวกล่าวยอ ฯ ๔๑๕ ๏ จำรับขับกล่อมท้าว กล่าวกลอน ชมพระศะศริทร[๔๙๔] ถ่องฟ้า ดาวประดับกับจรร[๔๙๕]จร แจ่มเมฆ วิเวกเอย เพียงราชนาฎนวลหน้า นอบน้อมล้อมสลอน ฯ ๔๑๖ ๏ ท้าวชอบตอบเหล้า[๔๙๖]เรื่อง เบื้องบุราณ ปราสาทราชวังสถาน ท่านส้าง[๔๙๗] เฃารอบขอบปรากาล[๔๙๘] เกิดห่า มาแฮ เปนเถื่อนเกลื่อนโขลงช้าง ช่วยเฝ้าเข้าของ ฯ ๔๑๗ ๏ เจดีที่อยู่ห้อง ทองพทม ปรอดเสร็จเพชปูนปสม[๔๙๙] ใส่ไว้ สำหรับกับถั่วนม เนื้อแผด แปดแฮ ของลูกจุกจได้ เกิดสร้างปรางทอง ฯ ๔๑๘ ๏ ใช่ยาอายุร้อย แสนปี ทั่วล่า[๕๐๐]หาห่อนมี แม่นแล้ว ปรอดฟอดรัศมี เสมอเม็จ[๕๐๑] เพชเอย ใช่พระปรอดแพร้ว พระไหว้ใช่การ ฯ ๔๑๙ ๏ หนึ่งคว่าง[๕๐๒]ช้างเจ้าป่า งากระเดน โป่งป่ามาคอยเขน[๕๐๓] เคียดแค้น สมเคราะ[๕๐๔]เพราะเหตุเหน ให้สวัดิ กษัตรเอย นอนหลับทับที่แถ้น[๕๐๕] ท่านอ้างทางบุญ ฯ ห้าม ๓ ข้อ ๔๒๐ ๏ ห้ามอย่าหาปรอดแหร้ แชเชือน สืบทร่างทางบุญเบือน แบ่งบ้าง ยายืนหมื่นปีเฟือน ฝ่ายว่า บ้าแฮ อย่าอยู่จู่หนีช้าง ช่วยให้ไปดี ฯ ๔๒๑ ๏ ปลาดหลากฝากบุตรไว้ ให้เรียน กลอนกล่าวท่านลัศเตียน[๕๐๖] แต่ต้น ลูกวานอ่านรามเกียร เกิดยุก[๕๐๗] สนุกแฮ ช้างไล่ได้พาพ้น พูดอ้อนวอนวาน ฯ ตื่น ๔๒๒ ๏ สว่างตื่นขึ้นเก้าค่ำ สำคัน จาฤกเรื่องเมืองสุพรรณ ผูกไว้ เคลิ้มเหนเช่นไฝ่ฝัน ฟังเจ้า เล่าเอย ลูกเล็กเด็กจได้ สดับห้ามสามสถาน ฯ ๔๒๓ ๏ เลยลาป่าปู่เจ้า เช้าสาย ออกจากปากปล่องหมาย มุ่งช้าง เหนเกลื่อนเถื่อนพังพลาย พล่านสกัด อัดเอย ล้อมรอบขอบเฃาข้าง เขดเฃ้าเสาหิน ฯ ๔๒๔ ๏ ใจหายหมายดุจเจ้า เข้าฝัน โป่งป่ามาสกัดกัน เก่งแท้ โห่ขับกลับกลุ่มถลัน ทลวงไล่ ใกล้แฮ อยู่จค่ำจำแก้ ก่อให้ไฟโพลง ฯ ๔๒๕ ๏ เกรี่ยงลว้ากล้าไล่ช้าง กลางโขลง คบแกว่งแสงเพลิงโพลง พล่านร้อง ช้างตื่นครื้นเครงโยง เหยียดป่า ล่าแฮ เซงแซ่แปร๋แปร๋นซ้อง สนั่นหน้าป่าเปิง ฯ ๔๒๖ ๏ ฮูมฮูมอูมอื้ออึก กทึกโขลง ป่าแหลกแตกผางโผง แผดร้อง ฝุ่นฟุ้งพลุ่งควันโขมง มืดล่า[๕๐๘] ฟ้าแฮ สเทือนสทึกกึกก้อง เกือบเถี้ยง[๕๐๙] เสียงอึง ฯ ๔๒๗ ๏ เหนเงียบเลียบเลี้ยวออก กรอกทาง งาหัก[๕๑๐]ดักเดินขวาง ไขว่ค้น ไม้ไล่ก่ายกีดกาง เกะกะ ผงะแฮ เหนจะไปไม่พ้น ผ่อนเข้าเสาหิน ฯ ๔๒๘ ๏ บัดเดี๋ยวเกรียวตรวด[๕๑๑]แส้ แกร๋แกร๋น ขวักไขว่ไปมาแทน ท่องเถี้ยว[๕๑๒] ฬ้อเล่นเช่นผัดแพน พวกเดก เลกเอย มันไล่ไพล่ผลุนเลี้ยว ลอดเข้าเสาหิน ฯ ๔๒๙ ๏ จุดไฟไล่แล้วค่อย ถอยไป เพลิงดับกลับเวียรรไว แวดล้อม หลอดเป่าเท่าไรไร ไม่ว่าง ช้างเอย ดุจว่าฆ่าศึกห้อม ฮุ่ม[๕๑๓]ไว้ใจหาย ฯ ๔๓๐ ๏ เกรี่ยงลว้าหน้าไม้ส่อง ย่องบัง ยิงแปรกแสกหน้าปั๋ง ป่วนร้อง งาหักปักกมับ[๕๑๔]ฉมัง หมุนป่วน ซวนแฮ ฝูงเถื่อนเพื่อนพยุงซ้อง แซกแส้แปร๋แปร๋น ฯ ๔๓๑ ๏ ยางน่องต้องช้างคลั่ง ปดัง[๕๑๕]เสียง เพื่อหน่วงงวงประคองเคียง เค่าไม้ ต่างห่างต่างมุ่งเมียง ฉม้ายม่าย หมายแฮ เหลือจลี้หนีได้ เด็กน้อยหง่อยเหงา ฯ ๔๓๒ ๏ เกรี่ยงลว้าว่าไว่[๕๑๖]เจ้า เฃาโพรง ช่วยขู่หมู่ช้างโขลง คลาศแคล้ว ไปถึงจึ่งรำโรง รินเล่า[๕๑๗] เจ้าเอย จวนค่ำร่ำว่าแล้ว หลอดเร้าเป่าถวาย ฯ ๔๓๓ ๏ บัดเจ้าเข้าหนุ่มหนั้ง[๕๑๘] สังบุเร ลุกคึ่นยืนโซเซ ซั่น[๕๑๙]สท้าน ยุดมือฮื่อหันเห ฮึดฮัด สบัดแฮ เหนผิดคิดขันจ้าน จับไข้ใช่เชิง ฯ ๔๓๔ ๏ รู้ที่[๕๒๐]ผีวิ่งเข้า เดาถาม มาแต่ไหนไขความ บอกบ้าง พลิกผลักซักถึงสาม หนตคอก[๕๒๑] ออกแฮ ไอ้ลว้าฆ่าช้าง ฉุดไว้ใช้แทน ฯ ๔๓๕ ๏ ลวดลว้าว่าไห้ช่วย ด้วยเอย สังบุเรเซเลย สลบแหน้[๕๒๒] แก้ไขไม่ฟื้นเฉย ฉุนคิด ผิดแฮ จนค่ำจำจนแท้ ทุกท้อรย่อแสยง ฯ ๔๓๖ ๏ หวังยุดพุทธิเจ้าพระ ชนะมาร โปรดปราบราพรางควาน ไขว่ล้อม เดชะพระกุศลชาน[๕๒๓] เชินช่วย ด้วยเอย เคลิ้มเช่นเหนพระพร้อม สพรั่งคล้ายหลายหน ฯ ๔๓๗ ๏ เกรี่ยงจามสามฉาดฟื้น ยืนหัน หวัวร่องององัน ง่วงง้ำ สองเท่าเค่าถามผัน ผินขีก[๕๒๔] อีกแฮ พยักน่าว่าเมื่อฃ้ำ[๕๒๕] ขับน้อยคอยฟัง ฯ ๔๓๘ ๏ สังบุเรเซซุดหนั้ง[๕๒๖] ยังหาว ถามว่าตามันวาว วิ่งคว้าง หวัวจุกลูกเลกขาว เขาช่วย ด้วยแฮ ว่าพ่อฃอบุญจ้าง จให้ไปตาม ฯ ๔๓๙ ๏ เหมือนฝันขันน้ำตรวจ สวดสัภี[๕๒๗] พ้นทุก[๕๒๘]ศุกขีศุกขี คึ่นฟ้า[๕๒๙] โขมดโขลงโป่งป่าผี ผาศุข สนุกเอย อย่าหน่วงหวงห้ามช้า ช่วยสร้างทางกุศล ฯ ๔๔๐ ๏ แว่วเสียงเพียงรนาดฆ้อง หนองเหนง จวนค่ำซ้ำวังเวง หว่างไม้ ฤๅเจ้าเฟ่า[๕๓๐]ฟังเพลง พลอยบ่วง สวงเอย แนะหนุ่มรุมร้องไหว้ สวัดิเจ้าเฃาเขิน ฯ ๔๔๑ ๏ ขับข้อยอยศท้าว กล่าวกลอน สิงสู่อยู่สิงขร ห่อนเศร้า พร้อมภัก[๕๓๑]อักษร[๕๓๒]สมร เสมอกษัตร สวัดิเอย ขับกล่อมน้อมแนบเฝ้า ฟุบเฟี้ยมเสงี่ยมงาม ฯ ๔๔๒ ๏ สองข้อยอยศหญิ้ง[๕๓๓] สิงขร เสวยศุขทุกภุทันดร[๕๓๔] ห่อนร้าง ไม้งอกออกออรชร ฉัด[๕๓๕]สพรั่ง บังเอย ชุ่มชื่นพื้นพฤกสล้าง สลับล้อมพร้อมไสว ฯ ๔๔๓ ๏ สามข้อยอยศไม้ ไพรศาร[๕๓๖] ชื่นชุ่มภุมิภาก[๕๓๗]สถาน เถื่อนกว้าง ผลดอกออกอวยทาน อุทิศทั่ว ตัวเอย แขนงหน่อกอกาบสล้าง เลิศลำ[๕๓๘]จำเจริญ ฯ ๔๔๔ ๏ สี่ข้อยอยศสริ้น[๕๓๙] ถิ่นถาน เทพทุกรุกขโรงศาร[๕๔๐] ท่านส้าง เชิญอยู่สู่สำราน วานช่วย ด้วยเอย กั่น[๕๔๑]โป่งโหงห่าช้าง ช่วยให้ไปสบาย ฯ ๔๔๕ ๏ อยุดขับตรับเกรียบไม้ ไพรรหง เยนเยียบเงียบสงัดวง หว่างไม้ รอนรอนอ่อนอัศดง แดดดับ พยับเอย แล่งล่า[๕๔๒]ป่าเหนือไต้ เงียบสริ้นถิ่นสถาน ฯ ๔๔๖ ๏ เกรี่ยงเหนเปนเด็กน้อย คอยนำ ไว้จุกลูกจ้าวจำ จุดไต้ วู้วู้กู่สมคำ คิดเช่น เหนแฮ ออกจากปากดงได้ ดุ่มด้อมด่อมเดิน ฯ ๔๔๗ ๏ ตามลว้าพาอ้อมออก นอกทาง มืดขเม่นเหนรางราง รกเรี้ยว ไม้ล่าย[๕๔๓]ก่ายกิด[๕๔๔]ขวาง ขวันพี่ หนีเอย เด็กดอดลอดลัดเลี้ยว ล่วงหน้ากล้าหาน ฯ ๔๔๘ ๏ ออกเลมาะ[๕๔๕]เหยาะเหย่าอย้อง[๕๔๖] มองรวัง ตาเฟ่า[๕๔๗]ดูหูฟัง ฝ่ายช้าง เคลิ้มเหมือนเพื่อนหน้าหลัง เลื่อมสว่าง ทางเอย ยามหนึ่งถึงดงสล้าง แหล่งไม้ใหญ่สูง ฯ ๔๔๙ ๏ เกรี่ยงลว้าว่าพ้นทุ่ง ฝูงโขลง ตามไล่ไส่เพลิงโพลง พลอกม้วย รั้งรอก่อไฟโขมง มึนเมื่อย เหนื่อยเอย พ้นเถื่อนเดือนขึ้นด้วย สดวกได้ไคลคลา ฯ ๔๕๐ ๏ แปร๋นแปร๋แหวแว่วช้าง ข้างหลัง เหนเหตุเดชบุญบัง บาปแคล้ว เกรี่ยงหน้าลว้ารวัง หลังพลอด ฉอดเอย ร่มรื้นพื้นกรวดแก้ว กจ่างพร้อยพรอยพราย ฯ ๔๕๑ ๏ พร่ำพร่ำน้ำค้างพร่าง กลางไพร ผอยเผาะเหยาะเยนใจ แจ่มพร้อย แน่นิ่งกิ่งก้านใบ บ่อกดิก[๕๔๘] ริกเอย ด้าว[๕๔๙]เคลื่อนเดือนบ่ายคล้อย เคลือบคลุ้มพุ่มพง ฯ ๔๕๒ ๏ เดือนเอยเคยคู่แก้ว แววตา เกือบตกอกอาทวา ว่างแล้ว โปรดด้วยช่วยรอรา รถสว่าง ทางเอย อย่าเลื่อนเคลื่อนคล้อยแคล้ว คลาดฃ้าอาไลย ฯ ๔๕๓ ๏ เอนดูหนูหนุ่มน้อย หง่อยเหงา เกรี่ยงเลือกเผือกมันเผา ผ่าให้ เลี้ยวลงโป่งป่ากระเบา บึงสนัด สกัดแฮ เสือคุ่มดุ่มเดินใกล้ กลอกหน้าตาวาว ฯ ๔๕๔ ๏ เด็กเหนเปนหิ่งห้อย คอยมอง มืดหน้าตาเสือสอง สว่างแก้ว กวั่งเกรี่ยงเควี่ยง[๕๕๐]พยักฆ์[๕๕๑]ผยอง พยศฮืด มืดแฮ กรวบกราบสาบสูนแล้ว หลอดโหร้โห่เสือ ฯ ๔๕๕ ๏ บูราณท่านเทียบแท้ แน่เหลือ มืดค่ำคลำศศะเสือ สุดราย[๕๕๒] ซึ้งซึกพฤกษครุมเครือ ครึมทั่ว มัวเอย ย่องย่ำคลำเสือคล้าย ท่านอ้างปางหลัง ฯ ๔๕๖ ๏ เกรี่ยงลว้าบ่าแบกอุ้ม หนุ่มสบาย ผ้าผูกลูกเลกสพาย ผาก[๕๕๓]คล้อง งุมหงุดดุจดังควาย ความรัก หนักเอย ไก่เถื่อนเตือนขันก้อง กิ่งไม้ใสเสียง ฯ ๔๕๗ ๏ เที่ยวสนุกทุก[๕๕๔]สนัดแท้ แต่เรา เร่ร่อนนอนป่าเขา เค่าไม้ หลงเลี้ยวเที่ยวเดินเดา ดึกดื่น สอื้นเอย หาพระปรอดได้ เดือดร้อนอ่อนหู ฯ ๔๕๘ ๏ เช้าตรู่พรูพร้อยพร่าง ทางจร หวานฉ่ำน้ำทศกอน[๕๕๕] เกาะไม้ ขูดได้ไส่กระบอกคอน ค่อยชื่น ขึ้นแฮ เปลี่ยวอกตกยากไร้ ร่อนเหร้รเหรหน ฯ ๔๕๙ ๏ วันครึ่งถึงไร่ลว้า ลาเลย ลากวั่งสังบุเรเคย เขดแคว้น ลงสองพี่น้อง[๕๕๖]สังเวย สวัดิ[๕๕๗]ว่า ลาพ่อ รุ่งเรื่อเรือล่องแหล้น[๕๕๘] ทลุถลึ้ง[๕๕๙]ถึงสถาน ฯ ๔๖๐ ๏ โคลงแทนแผนที่ข้าง ทางสุพรรณ เที่ยวเล่นเปนสำคัน เขดคุ้ง ไร้นาป่าปลายจรร ท[๕๖๐]ประเทศ ทุเรศเอย เฃาท่ำ[๕๖๑]ลำธารถุ้ง[๕๖๒] ถิ่นลว้าป่าโขลง ฯ ๔๖๑ ๏ หวังไว้ให้ลูกเต้า เหล่าหลาน รู้เรื่องเปลืองป่วยการ เกิดร้อน อายุวันชนะ[๕๖๓]ขนาน นี้พ่อ ขอเอย แร่ปรอดยอดยากข้อน คิดไว้ให้จำ ฯ ๔๖๒ ๏ โคลงไว้ใช้ชื่ออ้าง ต่างนาม นากคปริพัน[๕๖๔]ตาม กบเต้น สรล้วน[๕๖๕]ส่วนอักษรสาม สกัดแคร่ แม่นา ซ้อนดอกบอกบ่อเว้น ว่าไว้ให้ฟัง ฯ